نخبه‌سالاری در نظر و عملِ خواجه نظام‌الملک طوسی

خواجه نظام‌الملک طوسی به‌عنوان نگارندۀ سیاست‌نامه که شهره‌ترین اثر در نوع خودش است، و به‌عنوان یکی از برجسته‌ترین وزیران ایران دورۀ اسلامی در عرصۀ عمل، همواره به‌عنوان الگویی از وزارت و دیوان‌سالاری موردتوجه بوده است. یکی از چشم‌گیرترین تدبیرهای خواجه در سیاست‌ورزی و تاکیدهای وی در متن سیاست‌نامه، نخبه‌سالاری او است. وی که به نیکی بر جایگاه خودش به‌عنوان سرحلقۀ طبقۀ اهل قلم آگاهی داشت، می‌دانست حفظ این جایگاه منوط به حفظ و پرورش و گسترش این طبقه است، از این‌رو در سیاست‌نامه بارها به طرق مختلف بر لزوم مشاور و ندیمِ باتدبیر و نیک‌روش برای شاه سخن رانده است. در عمل نیز با تاسیس مدارس نظامیه کوشید تا طبقه‌ای از این نخبگان «نیک‌روش» پرورش دهد. نخبه‌سالاری خواجه همچنین در گزینش‌های سیاسی وی به چشم می‌خورد. در این پژوهش نخست به‌عنوان درآمدی بر بحث اصلی به شرح مختصری از تئوری‌های نخبه‌سالاری، و پیشینۀ فکری و سیاسی این مسئله در تاریخ ایران می‌پردازیم، و سپس می‌کوشیم نخبه‌سالاری خواجه را در نظر وی (مبتنی بر خوانش متن سیاست‌نامه) و عمل وی (با بررسی عملکرد سیاسی او) مورد مداقه قرار دهیم.