تفکر سیاسی خواجه نظام‌الملک در تثبیت و تقویت حکومت سلجوقی

در این پژوهش باتوجه به جنبۀ تاریخی مسئله و هدف پژوهش، از روش تحقیق کیفی با تاکید بر تحلیل تاریخی و بررسی منابع و با تکیه بر اثر مهم خواجه، سیاست‌نامه یا سیرالملوک استفاده شده است تا به پرسش اصلی مقاله؛ «تفکر سیاسی خواجه چه بود و در تثبیت و تقویت حکومت سلجوقی چه نقشی داشته است؟» پاسخ دهد. یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد، از یک‌سو تقویت نظریۀ حکومت متمرکز سیاسی و اندیشۀ ایران‌شهری در کنار احیا و اجرای اصول اخلاقی اسلامی به‌منظور بهبود شرایط سیاسی و اجتماعی ایران در عصر سلجوقی، و از سوی دیگر تثبیت نهاد سلطنت و برتری آن نسبت به نهاد خلافت و غلبه بر بحران‌های فکری ایجادشده در اثر جابه‌جایی‌های سیاسی از نکات بارز در تفکر سیاسی خواجه نظام‌الملک بوده است. به بیان دیگر مهم‌ترین مولفۀ جهت‌دهنده به رفتار سیاسی خواجه و تاملات سیاسی وی، پاسداری از نهاد وزارت و خدمت به نهاد سلطنت با تمایلات ایرانی و گرایش شدید به فقه اسلامی (شافعی) بوده است.خواجه نظام‌الملک طوسی (408- 485 ه. ق) حدود سی سال وزارت کرد و در این مدت در حل و عقد و نظم و ترتیب امور حکومت سلجوقی دخالت مستقیم داشت و بسیاری از فتوحات و پیشرفت‌های الب‌ارسلان و ملکشاه سلجوقی نتیجۀ سیاست و کاردانی او بود.