اخلاق و مضامین اخلاقی در سیرالملوک خواجه نظام‌الملک با تاکید بر مقولۀ عدالت

ابوعلی حسن‌بن علی‌بن اسحاق معروف به خواجه نظام‌الملک طوسی، وزیر قدرتمند سلجوقی در کتاب خود سیرالملوک با زبانی ساده و نثری بی‌پیرایه به دور از هرگونه پیچیدگی صناعی، لفظی و معنایی مجموعه‌ای از آداب کشورداری را شرح داده است که اگر سلاطین، حکّام، امرا و زیردستان ایشان آنها را به کار گیرند به سعادت دنیا و آخرت دست خواند یافت. نظر به اهتمام خواجه نظام‌الملک به مسائل اخلاقی در این کتاب و اهمیت اخلاق و تعالیم اخلاقی در زندگی بشر، پژوهش حاضر بر آن است تا با به کارگیری روش تحلیل محتوی کیفی به بررسی مضامین اخلاقی با محوریت عدالت در سیرالملوک نظام‌الملک بپردازد. از این رو در ابتدا کلیۀ نکات و مضامین اخلاقی با محوریت عدل و داد بازخوانی، استخراج و کدگذاری اولیه شد و در ادامه به روش تحلیل محتوی کیفی مفهوم محوری عدالت تحت چهار محور اصلی نظم اخلاقی، نااخلاقی، راهکارها و پیامد مورد بررسی قرار گرفت.دستاورد پژوهش حاضر بیانگر این مطلب است که خواجه با به کارگیری پند و اندرزهای خردمندانه و با شناساندن نااخلاقی‌ها به فاعل اخلاقی و با ارائه راهکارهای پرهیز و زودودن نااخلاقی‌ها در قالب آیات قرآنی، حکایات و نقل گفتار بزرگان به تعلیم راه و رسم زندگی اخلاق مدارانه تحت نظم اخلاقی عدالت می‌پردازد و این روش را تامین کننده سعادت دنیوی و اخروی نظام اجتماعی می‌داند و از نقطه نظر خواجه نظام اخلاق اجتماعی از اهمیت بیشتری نسبت به اخلاق فردی برخوردار است.