بررسی تاریخ و تحولِ مفهوم «مشورت» در سیرالملوک

مفاهیم به‌عنوان ابزار ساختِ اندیشه و معنابخشی به جهانِ هستی در برساختنِ جامعه، کنش و کنش‌گر و همچنین نحوۀ رخ‌دادن تعامل میان آنها نقش محوری ایفا می‌کنند؛ از این‌رو بررسی نقشِ مفاهیم در برساختنِ یک منظومۀ فکری امری مهم و شایستۀ توجه است. سیرالملوک، سیاست‌نامۀ ارزندۀ خواجه نظام‌الملک، وزیر و اندیشمندِ ایرانی در دورۀ سلجوقیان، از آنجا که توانسته است به شکل‌گیریِ جریانی در اندیشۀ سیاسیِ ایرانی یاری رساند، به‌مثابه یکی از مهم‌ترین متون دورۀ میانه تلقی می‌شود. از آنجا که سیاست‌نامه‌ها، راس هرمِ قدرت را مخاطب قرار می‌دهند، واکاوی مفاهیم آن، می‌تواند بازگوکنندۀ واقعیت‌هایی دربارۀ نوع نظام سیاسی و ساختار قدرت در یک جامعه باشد. با درنظرگرفتنِ اهمیت اندیشۀ سیاسی اسلام در این دوره، وام‌گیری، آشنایی‌زدایی، تطبیق، درهم‌آمیزی و تملیک مجموعه‌ای از مفاهیمِ اسلامی به‌عنوان مهم‌ترین تلاشِ نظری اندیشمندان این دوره به‌حساب می‌آید. «مشورت» یکی از این مفاهیم است که می‌تواند هدفِ نگاشتن و بُن‌مایۀ کتابِ سیرالملوک درنظرگرفته شود. پروژۀ تاریخ مفاهیم به شکل‌گیری، تحول، انتقال و دگرگونی مفاهیم در مواجهه با رخدادهای سیاسی و اجتماعی می‌پردازد. مجموعۀ نظریه‌پردازانِ این حوزه کسانی چون کوزلک، اسکینر، ریشتر، اتو، پالونن، برونر، اشمیت و آگامبن با بررسی ریشه‌های شکل‌گیری مفاهیم و نحوۀ تحول آنها به آشکارسازیِ ساختِ قدرت در یک جامعه مبادرت می‌ورزند. این نوشتار با چنین هدفی می‌کوشد با استفاده از نظریه و روش «تاریخ مفهومی» به واکاوی تبارشناسانۀ مفهوم مشورت در سیرالملوک بپردازد.