بازنمایی فرهنگ سیاسی آمریت- تابعیت در اندیشه‌های خواجه نظام‌الملک

از دیدگاه جامع‌نگر،‏ می‌توان فرهنگ را مجموعه‌ای از دانش‌ها،‏ بینش‌ها،‏ نگرش‌ها،‏ منش‌ها و ارزش‌های یک ملت محسوب کرد،‏ که دارای ویژگی‌های هویت‌دهنده،‏ مصونیت‌آور،‏ پویا و پایاست. تاثیرپذیر وتاثیرگذار است؛ فرهنگ، میانجیِ تعامل کنش‌گران است و شخصیت و نظام اجتماعی را هماهنگ می‌کند. فرهنگ سیاسی،‏ به‌عنوان بخشی از کل فرهنگ، مجموعه‌ای از نگرش‌ها،‏ ایستارها و جهت‌گیری‌های یک ملت نسبت به نظام سیاسی،‏ نخبگان و قدرت سیاسی است؛ که از نظر تاریخی و در ارتباط با رویدادهای درون جامعه شکل می‌گیرد و جایگاه و نوع رابطۀ مردم با سیاست را تعیین می‌کند. فرهنگ سیاسی مجموعۀ ارزش‌هایی به‌شمار می‌رود که به فرایند و زندگی سیاسی معنا بخشیده و از این رهگذر نقش مهمی در زندگی سیاسی به‌عنوان گونه‌ای از فعالیت اجتماعی ایفا می‌نماید. فرهنگ سیاسی محصول عملکرد نظام سیاسی محسوب می‌شود. نگرش و جهت‌گیری‌های سیاسی یک جامعه به پدیدۀ قدرت، حکومت و نظام سیاسی، همچنین کیفیت خواست‌ها و تکالیف متقابل بین مردم و حکومت در فرهنگ سیاسی بررسی می‌شود؛ زیرا این فرهنگ، مجموعه‌ای از ایده‌ها و ارزش‌هاست که عمل سیاسی در قالب آن رخ می‌دهد.هر فرهنگی لزوماً استراتژی مشخصی دارد که بر مبنای تفکری متافیزیکی ساخته و پرداخته شده و سیستم فرهنگی جامعه از آن تبعیت می‌کند. خواجه نظام‌الملک از میان اندیشه، زبان و فکر ایرانی بیرون آمده است؛ تاثیر وی در جنبه‌های گوناگون در فرهنگ، سیاست، حکومت‌داری، عدالت، مدیریت و... در دوران صدارت در دربار سلجوقیان و دوران پس از آن بسیار چشمگیر است. در این مقاله مبانی فکری و فلسفی و اندیشه‌های خواجه نظام‌الملک را در عرصۀ فرهنگ و فرهنگ سیاسی مورد کنکاش و بررسی قرار می‌دهیم. در دربار شاهان ایران که دورۀ سلجوقیان و عصر صدارت خواجه نظام‌الملک نیز از آن مستثنی نیست، فرهنگ سیاسی مستقر فرهنگ آمریت- تابعیت است، چراکه پادشاه برگزیدۀ خداوند است و همگان باید اطاعت امر پادشاه را به جای آورند. با بررسی اندیشه‌های خواجه نظام‌الملک، مولفۀ فرهنگ سیاسی را در دربار سلجوقیان واکاوی و بازنمایی کرده‌ایم.