میراث اندیشه‌های سیاسی خواجه نظام‌الملک در هفت‌پیکر نظامی

نظامی در هفت‌پیکر که به ظاهر اثری ادبی، هنری و عرفانی است؛ پادشاهان سلجوقی را مخاطب قرار می‌دهد و از آنان می‌خواهد که همانند پادشاهان امپراطوری ساسانی به عدالت حکومت کنند. او تخلّص شعری خود ر ا از خواجه نظام‌الملک وزیر قدرتمند دو پادشاه بزرگ سلجوقی یعنی الب‌ارسلان و ملکشاه اقتباس کرده است. او در اینکه به دلیل استواری اندیشه و شعرش خود را نظام‌الملک دوران جدید بداند، هیچ تردیدی به خود راه نمی‌دهد و در مقدمۀ هفت‌پیکر خود را هم‌تراز وزیران معروفی مانند ارسطاطالیس، بزرگمهر و باربد و به‌ویژه خواجه نظام‌الملک معرفی می‌کند و نوید می‌دهد که فرزانۀ پنجمی در افق فرهنگی قفقاز سرزده است (نظامی، 1373: 13).نظامی ضمن اقتباس داستان «بهرام گوروشبانی که سگش را به دار آویخته است» از فصل چهارم سیاست‌نامه، به اهمیت وزارت در نظام پادشاهی توجه دارد. مضامین اصلی این داستان در سیاست‌نامه و هفت‌پیکر نظامی بر مبنای اندیشۀ کشورداری ایرانیان تدوین شده است. از مفاهیمی که در این داستان موردتوجه خواجه نظام‌الملک و نظامی بوده است، می‌توان به تعیین رابطۀ پادشاه و رعیت با استعارۀ شبان و رمه اشاره کرد. همچنین عدالت حاکم و غافل‌نبودن از امور مملکت و رعایا و بررسی احوال و اعمال درباریان که جملگی از ویژگی‌های اساسی اندیشۀ سیاسی ایرانیان به‌شمار می‌روند، در این داستان به‌عنوان مبانی نظری موردتوجه بوده‌اند.