از نظامیه تا سیاست‌نامه؛ بازخوانی ایدۀ وحدت دین و دنیا در اندیشۀ خواجه نظام‌الملک طوسی

در اندیشۀ خواجه نظام‌الملک طوسی، عدالت یا همان بازگرداندن امور به حدود و ثعور پیشین (نظام سنت) جز از طریق همسویی و همکاری مشترک سیاست و دیانت مسیر نمی‌شود. از اینرو شاه عادل می‌بایست احکام دین را به درستی بشناسد و قدر و احترام اصحاب علم را به جا آورد تا در اجرای سیاست، به بیراهه نرود. از سوی دیگر، علمای دین نیز می‌بایست درست را از نادرست تمییز داده و حاکم را در اجرای عدالت یاری کنند. به این معنا، در چارچوب فکری خواجه، نظامیه‌های آموزشی وجه مکمّل سیاست‌نامه هستند و این درو در همراهی با شمشیرِ معطوف به اجرای حق، ایدۀ «وحدت» را عینیت می‌بخشند. این نوشتار تلاش دارد ضمن معرفی نسبت نظامیه- به‌عنوان مکانِ معرفی دین درست و ابطال فرقه‌های دینی نادرست- و سیاست‌نامه- به‌عنوان میراث برجسته خواجه نظام‌الملک- نشان دهد اندیشه سیاسی خواجه برخلاف ادعای رایج امروزین مبنی بر خدمت به نظام شاهی آرمانی ایران‌شهری، در خدمت ایده وحدت جهان اسلام بوده است.