در جست‌وجوی بنیان‌های تحلیل سیستمی در سنت سیاست‌نامه‌نویسی نظریۀ سیستم‌ها و سیاست‌نامۀ خواجه نظام‌الملک

جایگاه خواجه نظام‌الملک و اندیشۀ سیاسی وی به‌عنوان وزیر و البته بیشتر از آن به‌عنوان پراهمیت‌ترین سیاست‌نامه‌نویس دورۀ اسلامی بسیار اساسی و شایستۀ تامل جدی است. سیرالملوک اثر خواجه نظام‌الملک که در عرف اهل ادب بیشتر سیاست‌نامه خوانده می‌شود، یکی از آثار شاخص در زمینۀ سیاست‌نامه‌نویسی است. خواجه در این اثر، به شکل غیرمستقیم، نظرات قابل‌توجهی را در باب امور سیاسی همچون سیاست، قدرت، عدالت، امنیت و مانند آن، در دولت کلاسیک ماقبل‌مدرن بیان می‌کند که از سوی پژوهشگران عرصۀ اندیشه و تاریخ سیاسی مورد بررسی قرارگرفته است. اما به نظر می‌رسد تاکنون الگویی مطلوب از مفاهیم نظم سیاسی، نظام سیاسی و ویژگی‌های یک نظام سیاسی کارآمد با تاکید بر اندیشه و عمل خواجه نظام‌الملک مورد بررسی قرار نگرفته است. از این‌رو، پژوهش حاضر با کاربرد نظریۀ سیستم‌ها و تحلیل متغیرهای راهبردی، نگاهی تازه به مفاهیم مذکور دارد. الگوی پیشنهادی «تحلیل سیستمی» کارآمدی یک نظام سیاسی را دارای ارتباطی وثیق با نگرش سیستمی (کل‌نگری) می‌داند، که می‌بایست نظام سیاسی بر اساس آن مدیریت گردد. نگارندگان پژوهش حاضر با تکیه بر کتاب سیرالملوک خواجه نظام‌الملک به مطالعۀ مفاهیم نظم و نظام سیاسی و نیز شاخص‌های یک نظام سیاسی کارآمد در اندیشۀ خواجه پرداخته و کوشیده‌اند عناصر سیستمی یک نظام سیاسی کارآمد اعم از ورودی سیستم (منابع قدرت نظام)، فرایندهای سیستم شامل (نقش و جایگاه عناصر نظام، روابط قوا) خروجی سیستم (چشم‌انداز نظام) و بازخوردگیری سیستم (نظارت و ارزیابی نظام) را موردبررسی قرار دهند.