تحلیل ساختاری عنصر زمان در روایات سیاست‌نامه «بر مبنای نظریۀ ژرار ژنت»

از میان ساختارگرایانی که به روایت و سامان‌دهی کاربرد «زمان» به‌عنوان یکی از مهم‌ترین عناصر روایت پرداخته‌اند، نقش ژرار ژنت، ساختارگرای فرانسوی، در تکوین نظریۀ «زمان روایی» که از تاثیرگذارترین مولفه‌های پیشبرد روایت داستانی است بسیار قابل توجه است. او نظریۀ زمان در روایت را در سه محور نظم، تداوم و بسامد مطرح کرده است.در میان متون روایی برجستۀ ادبیات فارسی، «سیاست‌نامه» اثر شاخص «خواجه نظام‌الملک طوسی» به‌لحاظ زمان و ساختار روایی جامعۀ آماری مناسبی برای تطبیق با الگوی زمان ژرار ژنت است. «سیاست‌نامه» به پنجاه فصل تقسیم شده که در اغلب فصول، مولف نخست مسئله را به‌صورت تعریف یا دستور اخلاقی مطرح می‌کند و سپس با ذکر حکایات بلند و کوتاه و نقل روایات متعدد، سخن خود را موید و محکم می‌کند. با انطباق اصول نظریۀ ژنت در «سیاست‌نامه» می‌توان دریافت خواجه نظام‌الملک از تکنیک‌های روایت گذشته‌نگر و آینده‌نگر برای ایجاد خلا و تعلیق در داستان، مکرر استفاده کرده است. در بسیاری از حکایت‌ها گاه توالی خطی زمان به‌هم می‌خورد و زمان تقویمی به زمان روایت تغییر می‌یابد و زمان‌پریشی‌های گذشته‌نگر و آینده‌نگر سرانجام به گره‌گشایی می‌انجامد. در روایات «سیاست‌نامه» افراد زیادی نقش ایفا می‌کنند و اغلب در قالب اول‌شخص نمودار می‌شوند. از بسامد «مکرر» به وفور استفاده شده و شیوۀ مخاطب در مخاطب نیز بر فضای داستان غالب است که برای همذات‌پنداری خواننده با متن و همسویی ذهن وی با داستان صورت گرفته است. عنصر «زمان» در اثر مذکور دارای شتاب منفی است و فضای داستان اغلب به توصیف حوادث اختصاص می‌یابد. در میان عناصر داستان نیز، گفت‌وگو از سایر عناصر پررنگ‌تر است.