شباهت‌ها و تفاوت‌های رویکرد نظام اندیشگی خواجه نظام‌الملک و امام محمد غزالی به سیاست مُدُن با تاکید بر تطبیق سیرالملوک و نصیحه‌الملوک

خواجه نظام‌الملک (408-485 ه.ق) و امام محمد غزالی (450-505 ه.ق) که معاصر یکدیگرند، هردو از آبشخور فرهنگی خراسان برآمده‌اند و ازجمله متفکران دوران اسلامی به‌شمار می‌آیند که با اندکی تسامح به‌ترتیب دو اثر آنها که نمایانندۀ نظام اندیشگی ایشان بوده و به سیاست مُدُن پرداخته است؛ یکی، سیرالملوک و دیگری نصیحه‌الملوک، را می‌توان سیاست‌نامه دانست. اما پرسش اینجاست که این دو متفکر در رویکرد به سیاست مُدُن، به‌ویژه در تطبیق این دو اثر، چه شباهت‌ها و تفاوت‌هایی داشته‌اند؟ برای پاسخ به این پرسش، روش تحقیق مقاله، روش تطبیقی است و هدف از انجام آن بررسی نظام اندیشگی خواجه نظام‌الملک در مقایسه با یکی از مهم‌ترین هم‌عصران وی، غزالی است. نتیجۀ کلی بر پایۀ تطبیق دو اثر نشان می‌دهد مهم‌ترین شباهت‌های این دو عبارت‌اند از: عقاید برآمده از مذهب شافعی و مشرب اشعری، باورمندی به نظام سیاسی خلافت، تاکید بر نیروی قهر حکومت، اهمیت قائل‌شدن برای جایگاه وزارت و علما در حکومت، دشمنی با دشمنان نظام سیاسی (شیعیان و اسماعیلیان)، نگاه هم‌زمان شرعی و عقلی به رئیس حکومت، استفاده از حکایات در متن، و...؛ و مهم‌ترین تفاوت‌ها عبارت‌اند از: دلبستگی خواجه به اندیشۀ سیاسی ایران‌شهری و ایرانی‌گری و دلبستگی به فرّه در برابر دلبستگی غزالی به شریعت و اسلامی‌گری و دلبستگی به جانشینی به شیوۀ خلفا، سیاستمداری خواجه در برابر غزالیِ متفکر سیاسی، وضعیت تحول فکری عینی- بیرونی خواجه بر اساس قدرت سیاسی در برابر وضعیت تحول فکری درونی-ذهنی غزالی بر اساس تحولات روحی وی، و... .