میراث خواجه نظام‌الملک و تداوم جهان نمادین ایرانی

بی‌تردید خواجه نظام‌الملک طوسی یکی از کاردان‌ترین وزیران تاریخ سیاسی ایران در تداوم اندیشۀ ایران‌شهری در دورۀ پساایران باستان بوده است. با مروری بر اوضاع و احوال زمانۀ خواجه و نگارش کتاب ارزشمند سیاست‌نامه توسط وی، این پرسش مطرح می‌شود که هدف خواجه از نگارش سیاست‌نامه چه بود و چرا از آن اثر به‌عنوان واپسین تلاش در جهت مانایی جهان نمادین ایران یاد می‌شود؟از نظر نویسندۀ این مقاله، با سقوط ایران باستان و ورود مهاجمان عرب و ترک به ایران، بیم آن می‌رفت که فرهنگ و عرصه‌های هویتی ایرانیان در اثر این تهاجم به فراموشی رود. درنتیجه پاره‌ای از حماسه‌سازان ایرانی نظیر فردوسی و خواجه نظام‌الملک در راستای مانایی نظام نمادین فرهنگی ایران، مبادرت به خلق آثاری کردند که ذهنیت تاریخی ایرانیان را تداوم بخشند. در این مقاله سعی می‌کنیم با بهره‌گیری از مفهوم کانونی ذهنیت نمادین ایرانیان به توصیف و تبیین میراث خواجه نظام‌الملک بپردازیم. از این نظر، ذهنیت نمادین ایرانیان میراثی فلسفی نیست، بلکه صرفاً یادآور سنت‌ها، آیین‌ها و نمادهایی است که به‌دست متفکرانی همچون خواجه به‌منظور تداوم ایرانیت در قالب‌های زبانی و نمادپردازی ادبی و سیاسی به تصویر کشیده شده است.