بررسی مفهوم ملت در سیاست‌نامۀ خواجه نظام‌الملک طوسی و مقایسۀ آن با سیاست مدرن

آدمی از همان ابتدا که رو به زندگی جمعی آورد و به‌صورت قبیله‌ای به حیات خود ادامه می‌داد، بزرگی را برای رهبری و پیشبرد قبیله و به‌طورکلی برای حل‌مشکلات درون‌قبیله‌ای و بعضاً برون‌قبیله‌ای انتخاب کرد و از این‌رو است که ردّپای سیاست را می‌توان در کنار جامعۀ انسانی در طول تاریخ مشاهده نمود، هرچند که «علم سیاست به‌صورت یک رشتۀ آموزشی عالی تا حدی نو است و طی صد سال گذشته رشد یافته است. پیش از آن، بررسی و توجه پیگیرانۀ سیاست در انحصار شهریاران، سیاستمداران، فیلسوفان و حقوقدانان بود» (عبدالرحمن عالم، 1373: 21).نقش و اهمیت سیاست با گسترش شهرها لحظه‌به‌لحظه افزایش یافت؛ لذا بعضی از حکما به فکر کتابت کتب سیاست‌نامه و راه رسم مملکت‌داری افتادند تا از این طریق پادشاهان و حاکمان را در امر حکومت‌داری یاری‌بخشند و البته که بعضاً اهداف دیگری نیز مدّنظر بوده است که از حوصلۀ این نوشته بیرون است. در این میان یکی از مهم‌ترین و البته زیباترین سیاست‌نامه‌ها، سیاست‌نامه خواجه نظام‌الملک طوسی است که به حق یکی از شاهکارهای ادب پارسی به‌شمار می‌رود.یکی از ارکان علم سیاست و همچنین یکی از پایه‌های کرسی قدرت حکّام، مردم (ملت، رعیت) هستند و به گفتۀ سعدی «...و دیگر بدان که ملوک از بهر رعیت‌اند، نه رعیت از بهر طاعت ملوک» (سعدی،54:1384)، و خواجه نظام‌الملک نیز در ابتدای کتاب خود می‌گوید: «ایزد تعالی اندر هر عصری یکی را از میان خلق برگزیند و او را به هنرهای پادشاهانه ستوده و آراسته گرداند و مصالح جهان و آرام بندگان را بدو بازبندد ...» (خواجه نظام‌الملک، 1344: 7).حال به سهولت می‌توان فهمید که مردم و مردم‌داری از اصول حکومت‌داری است و باید بدان توجه داشت. آنچه که در این نوشته دنبال می‌شود بررسی مفهوم ملت در سیاست است که به‌طور دقیق می‌توان این‌گونه بیان کرد: بررسی مفهوم ملت در سیاست‌نامه و مقایسۀ آن با سیاست مدرن. به‌طور مختصر نتیجه‌ای که از این مقاله دریافت می‌شود این است که ملت، خط اصلی سیاستِ یک حکومت را مشخص می‌کند و اقتدار، حاکمیت، سلطۀ اجتماعی، مشروعیت و... که دیگر پایه‌های حکومت است در سایۀ ملت پدید خواهد آمد.همچنین در پایان باید گفت این مطالعه یک تحقیق تحلیلی- تطبیقی است و با ابزار کتابخانه‌ای و سندکاوی صورت گرفته است.