فرایند غیریت‌سازی در گفتمان خواجه نظام‌الملک طوسی

تعریف «دیگری» برای بازشناسی «خود»، ضرورتی انکارناپذیر جهت بازسازی و بازشناسی هر «هویتی» است؛ در این میان اندیشه‌های خواجه نظام‌الملک از مقتدرترین نخبگان عرصۀ سیاسی در مدت وزارت سی‌سالۀ خود برای استحکام و استمرار و تداوم حکومت سلجوقیان در ایران، توجهی ویژه به فرایند ساخت دیگری یا غیریت‌سازی داشته است. تحقیق پیش‌رو درصدد بازشناسی این فرایند در گفتمان سیاسی خواجه نظام‌المک برآمده و غیریت‌های تعریف‌شده در اندیشۀ او را که مبتنی بر حاکمیت مذهب شافعی بوده، بازتعریف کرده است. پیکرۀ مورد بررسی، کتاب خواجه نظام‌المک با عنوان سیاست‌نامه است. نگارنده بر آن است تا پس از تحلیل عناصر درون‌زبانی متن، گفت‌وشنود آن را با تاثیرات شخص نویسنده و بافت کلان فرهنگی- اجتماعی که به آن متن، چارچوب داده است، بررسی و فهم نماید.نتایج واکاوی نشان می‌دهد که فضای گفتمانی حاکم بر ساختار کتاب، افراد را به خودی و غیرخودی، پاک‌دین و بدمذهب تقسیم می‌کند. در این کتاب فعال‌سازی واژه‌ها و عبارت‌ها به‌گونه‌ای صورت می‌گیرد که نکته‌های منفی خودی و نکته‌های مثبت دیگری به حاشیه رانده می‌شود. چنان‌که خواجه نظام‌الملک با متهم‌کردن و منسوب‌کردن مخالفان به صفاتی چون رافضی و قرمطی و ترسا و جهود بیش از هر ابزار دیگر در سرکوب و طرد مخالفان و رقبای سیاسی استفاده می‌کند.