ارتباط دین و دولت در سیاست‌نامۀ خواجه نظام‌الملک طوسی

دو مقولۀ مذهب و سیاست همواره از پانهادن آدمی بر عالم هستی، توجه را به خود جلب نموده‌اند و از آن پس، این‌دو، جزو مهم‌ترین موضوعاتی بوده‌اند که در طول تاریخ محل اختلاف و نزاع بشر بوده‌اند. این اختلافات در طول تاریخ همواره سه شکل کلی را طی کرده است: ارتباط دین و دولت، تقابل دین و دولت و غلبۀ یکی بر دیگری. در این مقاله سعی شده است براساس نظریات خواجه نظام‌الملک طوسی به بررسی رابطۀ بین دین و دولت در سیاست‌نامه پرداخته شود. بر این اساس، ابتدا نگاهی مختصر به اندیشۀ خواجه نظام‌الملک خواهیم داشت و سپس به دیدگاه و نظر وی در باب دین و دولت و ارتباط مابین آنها می‌پردازیم. ادعای پژوهش این است که بین دین و دولت در سیاست‌نامه ارتباط وجود دارد و خواجه همواره سعی داشته عنصر دینی را نیز در امور سیاست دخیل کند و در راستای ادعای پژوهش، اطلاعات و داده‌ها به روش کیفی و با استفاده از منابع کتابخانه‌ای و اینترنتی جمع‌آوری و به شیوۀ توصیفی-تحلیلی، بررسی و تحلیل شده است. می‌توان این‌گونه تبیین نمود که خواجه نظام‌الملک در جهت ایجاد تمرکز سیاسی در ایران، با تکیه بر اندیشۀ ایران‌شهری، دین را همزاد دولت خواند و با رسمی‌کردن مذهب سنی شافعی به هدف خود جامۀ عمل پوشاند. وی با بهره‌مندی از دانسته‌های دینی و نگاه توحیدی خویش به برخی از اصول بنیادی مدیریت اشاره نموده است و از ارتباط بین دولت و دین غافل نمانده است و همواره تجلی دین را در سیاست خواجه نظام‌الملک می‌توان مشاهده نمود.