خواجه نظام‌الملک طوسی و جایگاه اجتماعی زنان در سیاست‌نامه

پژوهش حاضر در تلاش است تا با بررسی رسالۀ سیاست‌نامه به واکاوی جایگاه اجتماعی زنان در اندیشۀ خواجه نظام‌الملک طوسی، یکی از وزیران دورۀ سلطنت الب‌ارسلان و ملکشاه در دورۀ تاریخی سلجوقیان بپردازد. پرسش اصلی این پژوهش که به روش توصیفی- تحلیلی گردآوری شده، این است که آیا مطالب مندرج در رسالۀ سیاست‌نامه را می‌توان مطالبی زن‌ستیز دانست؟ و اگر پاسخ مثبت است، ریشه‌های چنین طرز تفکری در اندیشۀ خواجه نظام را در چه مواردی باید جست‌وجو کرد؟ بررسی رسالۀ مذکور نشان می‌دهد که خواجه با درج مطالبی چون «شاوروهن و خالفوهن»، تاکید بر نقش منفی و مداخله‌گرایانۀ عایشه در مسائل سیاسی، «اهل ستر» دانستن زنان، نفی دخالت زنان در امور اجتماعی و توصیه به مردان در عدم مشورت‌گیری از زنان در فصل 42 رسالۀ سیاست‌نامه رویکردی زن‌گریزانه دارد. ریشه‌های این امر را در سه محور می‌توان معرفی کرد: 1- تفکر پدرسالاری برگرفته از اندیشۀ ایران‌شهری و زرتشتی مبنی بر فرادست‌بودن مردان نسبت به زنان؛ 2- قوانین اسلامی و توجه به حضور مردان در تدبیر مُدُن و لزوم حضور زنان در تدبیر منزل؛ و 3- اوضاع اجتماعی وقت، مانند دخالت‌های زنان دربار چون ترکان‌خاتون در مسائل درباری. همچنین بررسی‌ها نشان می‌دهد که خواجه ضمن پایبندی به مراتب پدرسالاری، منظورش از زنان، نه زنان جامعه که بیشتر زنان دربار و حریم شاهی بوده است.