تدارک برای نجنگیدن: از ملزومات دیپلماتیک تا ملاحظات امنیتی- نظامی

اغلب مباحث خواجه نظام‌الملک طوسی در باب کشورداری معطوف به حوزۀ داخل است، اما ناگفته پیدا است که غفلت از تهدیدات خارجی، تمهیدات داخلی را نیز ابتر می‌کند. این نکته از نگاه خواجه نظام دور نمانده و در چند فصل به تهدیدات خارجی توجه داشته است. هدف مقالۀ حاضر، بررسی نگاه خواجه نظام‌الملک در قبال تهدیدات خارجی است. پرسش اصلی این است که از نظر ایشان، چگونه می‌توان با تهدیدات خارجی پیشِ‌روی کشور مقابله کرد. با توجه به فصول سیزدهم، بیست‌ویکم و بیست‌وچهارم، می‌توان این فرضیه را پیش نهاد که خواجه نظام ابزارهای پیش‌گیرانه را ترجیح داده و در این مسیر اعتمادسازی، شناخت تهدیدات و ایجاد بازدارندگی را مفید می‌داند. این فرضیه با استفاده از رویکردهای لیبرال و واقع‌گرای روابط بین‌الملل، طی سه گام بررسی می‌شود: نخست، نشان داده می‌شود که اعتمادسازی تا حدود زیادی ناشی از نیکوداشتن نمایندگان کشورهای دیگر و رعایت ملاحظات، مصونیت‌ها و احترام‌های دیپلماتیک در قبال آنها است. دوم، طبق دیدگاه خواجه نظام‌الملک شناخت تهدید می‌تواند مانع وقوع آن شود و این بدون داشتن جاسوس در پوشش‌های مختلف امکان‌پذیر نیست. سوم، نیروی جنگی باید به گونه‌ای سامان‌دهی شود که هم روحیۀ جنگیدن داشته باشد و هم توان آن را. در این شرایط، بدون جنگ می‌توان دفع تهدید کرد.