قضاوت و دادرسی از دیدگاه خواجه نظام‌الملک طوسی با تاکید بر سیاست‌نامه

یکی از بنیادی‌ترین مفاهیم در حیطۀ اندیشه و در علم سیاست، مفهوم قضاوت و دادرسی است. از این مفهوم تعابیر و تعاریف متعددی شده و موضوع تفکر و تعقل بسیاری از اندیشمندان بوده است. یکی از این اندیشمندان خواجه نظام‌الملک طوسی وزیر مقتدر سلسلۀ سلجوقی است. خواجه نظام‌الملک به دلیل شرایط خاص ایران دوران سلجوقی و ضرورتی که برای پرداختن به موضوع قضاوت و دادرسی احساس می‌کرده، در کتاب ارزشمند خود، سیاست‌نامه (سیرالملوک)، بارها به موضوع قضاوت پرداخته و رعایت آن را به دولتمردان زمان خود توصیه نموده است. خواجه نظام‌الملک، با واقع‌بینی قضاوت را با داشتن نیم‌نگاهی به اندیشۀ عدالت در یونان باستان و دریافتی گزینشی از اندیشۀ عدالت در ایران باستان، تحلیل می‌نماید. خواجه رعایت دادرسی و قضاوت را به جهت قوام و دوام حکومت، متذکر می‌شود و اجرای آن را عاملی در جهت افزایش قدرت پادشاه می‌داند. این مقاله با رویکردی توصیفی- تحلیلی، در پی پاسخ به این سوال است که دلایل و زمینه‌های پرداختن به قضاوت در کتاب سیاست‌نامه چیست؟ از دیدگاه خواجه نظام‌الملک قضاوت و دادرسی چه مصداق‌هایی دارد و عمده‌ترین موانع و چالش‌های برقراری قضاوت و دادرسی چیست؟ خواجه نظام‌الملک با طرح موضوع قضاوت سعی داشته تا قوام و دوام حکومت سلجوقیان تضمین شود. به عبارت دیگر قضاوت در نظر خواجه وسیله‌ای بوده تا بتواند با کمک آن امنیت، رفاه، آبادانی و پیشرفت سرزمینی را تامین کند و پس از آن بتواند به ادارۀ بهتر کشور بپردازد و در آخر کار قدرت و بقای حکومت را تضمین نماید.