ژانر تعلیمی؛ از سیاست‌نامۀ خواجه نظام‌الملک تا خدای‌نامه‌ها با نگاهی به زندگی و شرح احوال خواجه نظام‌الملک

سیرالملوک یا سیاست‌نامه، اثر خواجه نظام‌الملک طوسی، یکی از آثار مهم نثر فارسی در قرن پنجم هجری است که در باب آیین فرمانروایی و کشورداری نگاشته شده است. در این جستار که دو بخش عمده دارد ابتدا به شرح زندگی خواجه پرداخته‌ایم و در بخش دوم ارتباط این اثر را با ادب تعلیمی بررسی کرده‌ایم. به‌نظر می‌رسد که سیاست‌نامه و اثر تعلیمی دیگر موردتوجه ما یعنی شاهنامۀ فردوسی از نظر ژانر تعلیمی در ادامۀ خدای‌نامه‌ها هستند و اگر ما به سیاست‌نامه نیک بنگریم، آن را خدای‌نامه‌ای در قرن پنجم می‌بینیم. بی‌هیچ‌تردیدی شاهنامۀ حکیم فردوسی نیز حلقۀ ارتباط سیاست‌نامه‌ها یا سیرالملوک‌ها به خدای‌نامه‌ها است. سیاست‌نامۀ خواجه نظام‌الملک طوسی اثری بی‌همتا در تاریخ اندیشۀ سیاسی و سیاست‌نامه‌نویسی است که ایران‌زمین به خود دیده است؛ بنابراین یکی از پراهمیت‌ترین نوشته‌هایی است که در دورۀ اسلامی در تداوم نحله‌های اندیشه‌ورانۀ سیاسی ایران‌شهری به قلم وزیر و نظریه‌پردازی بزرگ پرداخته شده است و از این منظر راه شاهنامه را تداوم بخشیده است.