نگاهی گذرا به اخلاق در نهج البلاغه

درست یا نادرست بودن اعمال انسان و اینکه کدام عمل، اخلاقی و کدام غیر اخلاقی است، موضوعی است که می توان قدمت آن را در کشورها و فرهنگ های مختلف، حتی تا زمان های اساطیری و آغاز آفرینش انسان امتداد داد و از آن بحث نمود. اخلاق در زندگی انسان چنان اهمیتی دارد که هم در تعالیم مذهبی بر آن تاکید شده است و هم در ادبیات اکثر کشورها، در نوع «ادبیات تعلیمی» مفاهیم و مصداق های اخلاقی فراوانی می توان مشاهده نمود. با توجه به چنین اهمیتی، مقالۀ حاضر به بررسی اخلاق در نهج البلاغه پرداخته است. برای درک بهتر، مقاله در چهار بخش تنظیم شده است: در بخش نخست یا مقدمه، کلیاتی در مورد اخلاق و تعریف آن ذکر گردیده است. در قسمت دوم رابطه اخلاق با دین، علل اهمیت اخلاق در مذهب و قدمت موضوعات اخلاقی در دین بررسی شده است. در قسمت سوم، اهمیت و پیشینه اخلاق در ایران و اسلام، به طور گذرا، ذکر و نشان داده شد که اندرزنامه های دوران اسلامی ایران را، می توان ادامۀ همان سنت اندرزنامه نویسیِ ایران باستان در کتاب هایی چون شایست نشایست، مینوی خرد و... به حساب آورد. قسمت چهارم که بخش اصلی مقاله است، به بررسی اخلاق در نهج البلاغه می پردازد. در این بخش با ذکر آمار و نمونه، اخلاق و مفاهیم اخلاقی، شاخه های گوناگون اخلاق مانند اخلاق زیست محیطی، اخلاق حرفه ای، مهمترین اصول اخلاقی حاکم بر نهج البلاغه و... توصیف و تشریح شده است. مقاله حاضر که با شیوه اسنادی و تحلیلی نوشته شده است، در پایان نتیجه می گیرد که نهج البلاغه با آنکه متنی مذهبی و ادبی است، اما در آن مسائل و مفاهیم اخلاقی از اهمیت فراوانی برخوردار است و نمونه های زیادی در این مورد می توان در آن مشاهده کرد.