بررسی امکان دستیابی به معیارهای تمایز میان جهله صوفیه و محققین عرفا با تاکید بر نگرش توحیدی

در طول تاریخ اسلام، از ناحیه تصوف، همواره آسیب‌های اعتقادی و اجتماعی بسیاری به جامعه دینی وارد شده و باتوجه به گسترش جریان‌های متنوع موسوم به عرفان‌های کاذب و تشابهات فکری و عملی آن‌ها با تصوف از یک‌سو و هجوم و حملۀ گستردۀ جریان وهابیت و سلفی‌گری به شیعه از سوی دیگر، جا دارد معیارهای تمایز جهله صوفیه از محققین عرفا مورد توجه و مداقۀ بیشتر قرار گیرد. می‌توان گفت تقریبا تمامی دیدگاه‌های صوفیه بر نظریۀ توحیدی ایشان مبتنی شده و فرع بر آن است و از سوی دیگر، اعتقاد به توحید و یگانگی خداوند متعال، اصل الاصول و از ضروریات دین اسلام است. بر همین اساس، در این مقاله، بینش توحیدی صوفیه در کانون توجه قرار گرفته‌ است و بدین‌جهت، ضمن تفکیک میان دو رویکرد درون‌گفتمانی و برون‌گفتمانی به‌منظور شناسایی معیارمند اقوال صاحبنظران، معیارهای تمییز جهلۀ صوفیه از محققین عرفا در دو دسته کلی، بررسی شده ‌است: یکی معیارهایی که به‌طور مستقیم ناظر به بینش توحیدی و تقریرات ایشان نبوده، اما به‌نحو پیشینی می‌تواند در شناسایی مصداقی جهله از محققین یاری رساند (معیارهای برونی) و دیگری معیارهای مبتنی بر بینش توحیدی صوفیه و عرفا که با محوریت نظریه «وحدتِ وجود» بررسی شده‌ است (معیارهای درونی). در این راستا اهم تقریراتِ «وحدتِ وجود» طبقه‌بندی شده و جایگاه تقریرات منسوب به جهله صوفیه در هندسۀ تقریرات تعیین شده است، پس از آن در دو سطحِ معناشناختی مبتنی بر نصوص و مبتنی بر گفتمان، تلاش شده تا به این پرسشْ پاسخ داده شود که آیا با امکانات و معیارهای درون‌گفتمانی، امکان برقراری تمایزی روشن میان تقریرات منسوب به جهله صوفیه با محققین عرفا وجود دارد؟