پژوهشی در اعتبار حدیقة الشیعه

کتاب حدیقة الشیعه از کتب مشهور مقدس اردبیلی است. این کتاب که در اواخر قرن دهم تالیف شده، مشتمل بر روایات نابی است که از طریق دیگری به ما نرسیده است. بخش مذمت صوفیه در این کتاب نیز یکی از ویژگی‌های منحصر به‌فرد این اثر می‌باشد؛ زیرا اردبیلی با استفاده از منابع پیشین، جامع‌ترین کتاب در بیان فرقه‌های مختلف صوفیه و عقاید و بدعت‌های آن‌ها را گرد آورده است. البته بخشی از منقولاتی که در این کتاب آمده را می‌توان در نسخه‌های خطی و کتاب‌های سابق آن یافت که خود شاهد صدقی بر اعتبار مطالب کتاب است.در مقابل دیدگاه مشهور، مشایخ صوفیه و عرفا اعتبار این کتاب را منکر شده‌اند. آن‌ها ضمن چند قول به مخالفت با کتاب حدیقة الشیعه پرداخته‌اند. برخی از ایشان تمام کتاب را مجعول می‌دانند و برخی دیگر، بخش مذمت صوفیه را جعلی فرض کرده‌اند. در میان مخالفان، تنها کسی که برای ادعای خود دلیل آورده است، ملا محمد دارابی می‌باشد. او در حاشیه کتاب مقامات السالکین که آن را در حلیت غنا نگاشته، ده دلیل بر مدعای خود آورده و با این استدلال‌ها، توانسته است که عده‌ای را با خود همراه کند. یکی از معاصرین نیز در مقالۀ مفصلی کاستی‌ها و اشتباهات کتاب حدیقه را احصا کرده و آن‌ها را دلیل بر عدم صحت انتساب گرفته است. نگارنده پس از بررسی تمام ادله موافقان و مخالفان، به این نتیجه رسیده است که هیچ‌یک از ادله ده‌گانه دارابی و مقاله‌نویس معاصر، بر بطلان انتساب کتاب دلالت ندارد؛ زیرا بسیاری از این اشکالات صحیح نبوده و واقعیت ندارند و برخی دیگر از اشکالات که واقعیت دارند، بر نفی انتساب دلالت ندارند. چراکه کتاب حدیقه در میان علمای قرن یازدهم تا عصر حاضر شهرت زیادی داشته است و نسخه‌های خطی از بخش مذمت صوفیه کتاب وجود دارد که در زمان حیات مقدس اردبیلی نگاشته شده است. رجالیون و کتابشناسان خبره و ثقه از زمان نزدیک به عصر مولف تا کنون، بر صحت و اعتبار کتاب اذعان دارند و همچنین محتوای کتاب با دیگر آثار مقدس اردبیلی همخوانی دارد. علاوه بر آن، قرائن داخلی و خارجی متعددی بر درستی انتساب به مقدس اردبیلی دلالت داشته و به آن شهادت می‌دهند.