علامه محمدباقر مجلسی و نقد صوفیه در آینۀ کتاب عین الحیات

با رشد و رواج باورهای بدعت‌آلود و انگاره‌ها و آداب ابداعی - التقاطیِ اهل ‌تصوف در دوره صفویه، عالمان شریعت‌مدار و شیعی در مقام نقدِ نگرشِ صوفیانه و نکوهش منشِ ‌‌متصوفه برآمدند و به اذعان بسیاری، در این میان، علامه محمدباقر مجلسی (مجلسی دوم) (1037 - 1110ق) تاثیر‌گذارترین و شناخته‌شده‌ترین شخصیت‌ شیعی در دوره صفویه بوده است که با صوفیان درافتاد و در راستای زدودن غبار و زنگار انحراف‌های عقیدتی و عملی از ساحتِ معارف شیعی و رد و نقد فرقه‌های اهل بدعت - و به‌ویژه عقاید انحرافیِ اهل ‌تصوف - تلاشی چشمگیر و در خور تقدیر داشته است‌‌‌‌‌‌‌‌. نگارش آثار ماندگار و موثری چون عین الحیات و حلیة المتقین - به‌عنوان دو اثر اخلاقی و آدابی – بازتاب‌دهندۀ بخشی از مجاهدت‌ها و مساعی او در مسیر تبیین و ترویج آموزه‌ها و عقاید مذهب حقه (شیعه) و مقابله با تهدید و تهاجم فرقه‌ها و نحله‌‌‌های انحرافی و – به‌ویژه جهلۀ صوفیه - هستند‌‌‌‌‌‌‌‌. علامه مجلسی در عین الحیات که دربرگیرندۀ وصایا و رهنمودهای رسول خدا(صلی الله علیه و آله و سلم) به ابوذر غفاری است، به تبیین و تحکیم عقاید حقۀ شیعه و به‌ویژه اعتقاد به امامت و ولایت و بیان جایگاه و شئون ائمه(علیه السلام) پرداخته و با ردِّ تفسیرهای نادرست صوفیه از مفاهیمی چون زهد، ریاضت و ترکِ دنیا، در مقام نقد اندیشه‌ها و انگاره‌های اهل ‌تصوف برآمده است‌‌‌‌‌‌‌‌. علامه مجلسی رسول خدا(صلی الله علیه و آله و سلم) را نخستین ناقد و معارض صوفیه برشمرده و در این کتاب افزون بر روشنگری در باب کژاندیشی‌های اعتقادی و عملی صوفیه، به مطاعنِ اقطابِ صوفیه و انحراف‌های عقیدتی و عملی ‌آن‌ها نیز اشاره کرده است‌‌‌‌‌‌‌‌. در این مقاله، پس از نیم‌نگاهی به مضمون و محتوای مقدمه و متن کتاب عین الحیات، به بررسی روش و رویکرد علامه در نقد صوفیه و اهم نقدهای علامه به اهل ‌تصوف (در باب سماع‌‌، غنا و ذکر خفی و...) پرداخته شده است‌‌‌‌‌‌‌‌.