نقد و بررسی اندیشه ولایت در عرفان نظری

ولایت در مکتب عرفا پیوند وثیقی با توحید عرفانی و مقامات خداوند دارد؛ زیرا ولایت ازجمله مقاماتی است که سالک بعد از رسیدن به رتبه فنای در ذات خدا ذیل مقام تعین اول یا ثانی کسب می کند و از نظر مصداق، نمی‌تواند منحصر در افراد معدود و منصوص از جانب خداوند سبحان باشد؛ بلکه هر انسانی با سلوک در طریقت می‌تواند ردای ولایت را بر تن کند. مقام قطبیت در تصوف نیز با مقام ولایت عجین است، اما رابطه این دو عموم و خصوص مطلق است؛ یعنی هر قطبی برای قطبیت لاجرم باید صاحب ولایت شده باشد، ولی چنین نیست که هر ولیّ لزوما به مرتبه قطبیت هم رسیده باشد. ازآن‌جایی‌که ولی با مقام تعین اول یا ثانی خداوند متحد شده است، واجد تمامی عوالم ربوبی و خلقی گشته و صفات و ویژگی‌هایی را پیدا کرده است که ازجمله مهم‌ترین آن‌ها به‌دست‌آوردن ولایت تکوینی، ربوبیت و الوهیت، مقام خلافت الهی و واجب‌الوجودی، همچنین تمامی اسما و صفات خدای تعالی می‌باشد. ولایت عرفانی باطن و حقیقت نبوت دانسته می‌شود که تا روز قیامت در جریان بوده و هیچ‌گاه ختم نمی‌شود و ولی جامع حق تعالی (قدیم) و خَلق (حادث) می‌گردد. در این نوشتار با بررسی مهم‌ترین ابعاد و ویژگی‌های اندیشه ولایت در عرفان و تطبیق شطحیات مشایخ نخستین صوفیه با این اندیشه، به نقد و بررسی ادله عقلی آن پرداخته و در پایان چندین اشکال اساسی از براهین عقلی و روایات اهل بیت(علیه السلام) در رد این دعاوی بیان گردیده است.