بررسی نقش پیر و ولی در میان صوفیان و عرفا

متصوفه و عرفا، برای سیر در مقامات عرفانی و وصول به حق، بیشتر از هرچیز بر سلوک سالک و ریاضت و تربیت وی تحت راهنمایی پیر و مقتدایی تاکید دارند که خود، این راه را رفته و به انتها رسیده و در سیر معنوی خویش، قدرت هدایت و دستگیری سالکان را پیدا نموده باشد. آن‌ها اعتقاد دارند که بدون وجود چنین راهنمایی، رسیدن به مقامات عرفانی، به‌راحتی میسر و مقدور نیست و باید پذیرفت که آدمی در فراگیری چگونگی حرکت روح به سوی مبدا اعلا و مقصد نهایی‌اش که از پیچیده‌ترین و دشوارترین علوم به‌شمار می‌رود، بیش از هر علم و دانشی نیاز به معلم و راهنما دارد. اما این معلم که در تصوف پیر، مراد، شیخ و قطب نامیده شده است، کیست؟ خصوصیات و ممیزاتش چیست؟ چگونه باید او را شناخت و از مدعیان متظاهری که تبعیت از آن‌ها موجب ضلالت و گمراهی می‌شود، تشخیص داد؟ اثبات ضرورت تبعیت از پیر و ولی در تصوف و عرفان اسلامی و مراتب اولیا، یک بُعد مساله و چگونگی تشخیص آن در مصادیق اجتماعی صوفیه و آسیب‌شناسی آن، بُعد دیگری است که در این مقاله بیشتر به بُعد اول خواهیم پرداخت. در ابتدا، به‌شرح مفاهیم و کاربرد آن‌ها در آثار عرفانی پرداخته خواهد شد و مراتب اولیا و سپس ضرورت تبعیت از پیر و شیخ در تصوف مطرح شده و به دلایل احتیاج به او و چگونگی شناسایی‌اش، اشاره می شود. پس از آن از آثار متصوفه و عرفای مشهور و نیز مقایسه و تطبیق آن با آیات و روایات مورد استناد عرفا، بهره خواهیم برد. هرچند ذکر این نکته ضروری است که به‌اعتقاد علمای شیعه، بسیاری از اوصاف پیران در متون صوفیه و میزان و حدود ولایت و تصرف پیران و اقطاب بر مریدان از مشخصات ویژه معصومین(علیهم السلام) است و اطاعت محض تنها از امام معصوم جایز است.