بررسی چهار دلیل مهم از ادله قرآنی وحدت وجود

اهل تصوف و عرفان در عالم اسلامی، در طول تاریخ حیات خویش برای اثبات نظریه وحدت وجود به آیات و عباراتی از کتاب خدا تمسک جسته‌اند. از مهم‌ترین این آیات و عبارات می‌توان به آیه «هُوَ الْاَوَّلُ وَ الْآخِرُ...» (سوره حدید، آیه 3)، «فَثَمَّ وَجهُ الله» (سوره بقره، آیه 115)، «وَ ما رَمَیْتَ اِذْ رَمَیْتَ» (سوره انفال، آیه 17) و «هُوَ مَعَکُمْ اَیْنَ ما کُنْتُمْ» (سوره حدید، آیه 4) و از شاخص‌ترین افرادی که این آیات و عبارات را بر وحدت وجود تطبیق داده‌اند، باید به روزبهان بقلی، ابن‌عربی و سید حیدر آملی اشاره کرد. این نوشتار با ارائه نمونه‌هایی از این‌گونه استنادات در طول تاریخ تصوف اسلامی و سنجش آن‌ها با قواعد تفسیری و روایات و همچنین نظرات مشهور مفسران از شیعه و سنی، به این نتیجه می‌رسد که تمامی استنادات مزبور دچار اشکالات اساسی بوده و آیات مذکور بر این نظریه دلالتی ندارند، بلکه بر مواردی همچون ازلیت، ابدیت، علم، قدرت و سلطنت مطلقه خداوند دلالت دارند.