احمد غزالی و شکل‌گیری شیطان‌پرستی در میان یزیدیان جزیره

منطقۀ شمال عراق که «جزیره» نامیده می‌شود، زیستگاه پیروان آیینی است که با نام «یزیدیه» و یا «شیطان‌پرستان» شناخته می‌شوند‌‌‌‌‌‌‌‌. گمانه‌های گوناگونی از سوی مستشرقین و محققان مسلمان در باب دیانت مردمان این خِطّه مطرح شده و برخی ‌آن‌ها را صوفیان مسلمانی شمرده‌اند که از اسلام اصیل دور افتاده‌اند‌‌‌‌‌‌‌‌. باید توجه داشت که اسامی یزیدیه و شیطان‌پرستان نه از روی کینه و عداوت بلکه به واسطه وجود دو باور اصلی در این آیین، یعنی تقدیسِ یزید و شیطان و پرهیز از لعن این دو که شاکلۀ اعتقادی آیین یزیدیه را شکل می‌دهند، بر این دینواره اطلاق شده است و دور از ذهن نیست که برای هر محقق منصفی این سوال مطرح شود که این دو باور عجیب و مخالف دین اسلام از کجا وارد این آیین شده است؟ در این مقاله، با رویکرد توصیفی - تحلیلی، در مقام پاسخ به این پرسش برآمده و با استناد و اتکا به منابع تاریخی معتبر و به‌ویژه متون مقدس این آیین (کتاب رش و جلوه) افزون بر بازشناسی یزیدیه، به ریشه‌های پیدایش باور به قداست شیطان و یزید در این آیین و نقش و تاثیر احمد غزالی در این زمینه پرداخته شده است‌‌‌‌‌‌‌‌. بررسی و واکاوی زمانه و زندگی بنیان‌گذار فرقه / دینواره یزیدیه (عدی بن مسافر) که نسب به مروان بن حکم اموی می‌برد، ما را به این نکته و نتیجه رهنمون می‌سازد که عدی بن مسافر در دورۀ تحصیل در بغداد، مدتی به شاگردی نزد احمد و محمد غزالی پرداخته و تحت تاثیر آموزش‌های این دو به تقدیس یزید و شیطان باوریافته و اجتناب از لعن آن دو را به عنوان وظیفه‌ای عملی به‌کار بسته و به هنگام تاسیس فرقه / دینواره‌اش، این دو انگاره را از ارکان آیین خویش قرار داده است و بدین‌ترتیب، پیروان این فرقه در میان مسلمانان به «یزیدیان» و «شیطان‌پرستان» مشهور و ملقّب شده‌اند‌‌‌‌.