نقش شرق‌شناسان در شناخت و معرفی تصوف در غرب

روابط فرهنگی اروپا با جهان اسلام به سده‌های هفتم و هشتم میلادی بازمی گردد، اما اولین تلاش‌های غربیان برای شناخت و بررسی اسلام در سده‌های یازدهم و دوازدهم میلادی آغاز شد‌‌‌‌‌‌‌‌. ‌تصوف نیز همواره - همانند دیگر ابعاد فکر و فرهنگ مسلمانان - مورد توجه شرق‌شناسان و اسلام‌پژوهان غربی بوده است‌‌‌‌‌‌‌‌. طبعا همان عوامل عمومی که موجب پدیدآمدن و فعالیت جریان شرق‌شناسی شد و شرق‌شناسان را به کاوش در فرهنگ اسلامی واداشت، در رویکرد محققان اروپایی به این بُعد از تمدن اسلامی نیز موثر بوده است‌‌‌‌‌‌‌‌. با این حال، می‌توان دو علت و عامل خاص را در این روی‌آوری مهم‌تر و موثر‌تر دانست: نخست، گستردگی حوزۀ ‌تصوف از حیث زمانی، مکانی و موضوعی و دوم، وجود شباهت‌هایی میان نحله‌های صوفیانه جهان اسلام با دیگر ادیان و نحله‌‌‌های غیراسلامی‌‌‌‌‌‌‌‌. در تحلیل‌‌‌های شرق‌شناسان، گاه ‌تصوف اسلامی عنصری کاملا وارداتی در جهان اسلام تلقی شده که ریشه در نحله‌ها و مذاهب پیش از اسلام داشته است و گاه به عنوان عاملی تاثیرگذار بر فرهنگ و ادبیات اروپایی در نظر گرفته شده که افکار و اندیشه‌های برخی اندیشمندان مسیحی را نیز تحت تاثیر قرار داده است‌‌‌‌‌‌‌‌. به‌هر حال، مسلم است که فعالیت‌های گسترده و انبوهی از سوی شرق‌شناسان در حوزۀ ‌تصوف و عرفان اسلامی صورت گرفته و آثار فراوانی در این زمینه نگاشته شده است‌‌‌‌‌‌‌‌. در این مقاله، ضمن اشاره به علل و دلایل توجه اروپائیان به عرفان و ‌تصوف اسلامی به بازشناسی و بررسی نقش شرق‌شناسان و اسلام‌شناسانی چون رونالد نیکلسون، ویلیام چیتیک، آنه ‌ماری شیمل و عرفان‌پژوهان برجسته‌ای چون میگل آسین پالاسیوس، فریتز مایر، یوگنی ادواردویچ برتلس و... در شناخت و معرفی عرفان و ‌تصوف اسلامی در غرب، پرداخته شده است‌‌‌‌.