مقایسه دیدگاه صوفیه و امامیه پیرامون ولایت و خاتم اولیا

موضوع ولایت و خاتم اولیا از مباحث و مفاهیم بنیادی و مشترک میان تشیع و تصوف است. در این مقاله ابتدا ولایت و خاتم اولیا از دیدگاه شیعه به‌صورت مختصر تبیین خواهد شد؛ سپس به بررسی مفهوم ولایت، ویژگی‌ها و مصادیق ولی و مصادیق خاتم اولیا در تصوف پرداخته می‌شود. براساس این پژوهش که با بهره‌مندی از منابع کتابخانه‌ای انجام شده است، می‌توان گفت بسیاری از ویژگی‌هایی که صوفیه برای اولیای خود قائل هستند (مانند عصمت، خوارق عادات و تصرفات در عالم، قرارگرفتن در اعلا درجه قرب خداوند و...) با شئونات ائمه شیعه(علیهم السلام) همسانی دارد. صوفیه برخلاف اعتقادات شیعه، محدودیتی برای مصادیق اولیا قائل نیستند و اقطاب و پیران خود را در جایگاه اولیای الهی قرار می‌دهند. اولیای صوفیه مانند ائمه شیعه، از طریق نصب الهی و نص نبوی مشخص نمی‌شوند، بلکه هر سالک می‌تواند با ریاضت و سیر و سلوک، به مقام ولایت الهی نائل شود. بالاترین مرتبه ولایت نیز متعلق به قطب است. ابن‌عربی از اولین کسانی است که بحث خاتم اولیا را مطرح می‌کند. با تتبع در آثار وی پیرامون مصادیق خاتم اولیا، تشتت بسیاری مشاهده می‌شود. نتیجه‌ای که در این مقاله به‌دست آمده، این است که ابن‌عربی عیسی علیه السلام را خاتم اولیای مطلقه و خودش یا مردی از اهالی فاس را ختم ولایت محمدیه می‌داند و ازآن‌جاکه اهل سنت نیز مانند شیعیان به ظهور حضرت مهدی(عجل الله تعالی فرجه) از نسل پیامبر(صلی الله علیه و آله و سلم) در آخرالزمان باور دارند، ختم ولایت و خلافت ظاهری (به‎معنای زمامداری بر امور مسلمین) را برای حضرت مهدی(عجل الله تعالی فرجه) قائل می‌شود.