بررسی جایگاه جامعه‌شناختی ریاضت در حکایات تذکرة الاولیاء و نفحات الانس

باوجود آن‌که در تعالیم دینی، ریاضت و خودآزاری افراطی، امری مذموم و ناپسند قلمداد می‌شود، اما در تعالیم صوفیه، این امر ازجمله ضرورت‌های اولیۀ سیر و سلوک به‌حساب می‌آید و در اکثر حکایات از جایگاه والایی برخوردار است. نمود و شدت ظهور این مساله در حکایات، باتوجه به مسائل جامعه‌شناختی و تاریخی، قابل تبیین و توجیه است. بی‌اعتنایی سران تصوف به رهنمودهای اهل بیت(علیهم السلام) باعث شکل‌گیری فرقه‌های انحرافی و گاه متضاد با اصول زندگی اجتماعی و اخلاقی شده است و با بروز حوادث اجتماعی، بر شدت این باورهای غلط ازجمله دنیاگریزی و تحمل انواع مشقات تحت عنوان مبارزه با هوای نفس افزوده گردیده است. بروز این تفکر در حکایات و تعالیم صوفیه در قرن هفتم هجری با حمله مغول به ایران شدت بیشتری گرفت که اوج ظهور این مساله را می‌توان در حکایات تذکرة الاولیاء که اندیشۀ دنیاگریزی و تحمل مشقات دنیایی را در پوشش مجاهده با نفس تبلیغ می‌کند، مشاهده نمود. پس از استقرار تیمور و اندک آرامش‌های به‌وجود آمده و توجه او و اسلافش به طبقۀ هنرمندان و به‌خصوص عنایت وی‍ژه به صوفیان، نمود ریاضت و مجاهده با نفس در کتب صوفیه کم‌رنگ شده و جای خود را به کرامات اولیا و بزرگ جلوه‌دادن آنان در چشم حکمرانان زمان داده است.