مقایسه تاثیر اندیشه توحیدی در گفتار امام علی(علیه السلام) و شطحیات بایزید بسطامی

بنیان هستی‌شناسی اسلام بر وحدانیت حق ‌تعالی استوار گشته است. درک و اعتقاد به وحدانیت الهی در نحله‌های گوناگون فکری در میان متفکران، اما متفاوت است. این مذاهب فکری، همه از کتاب و سنت بهره گرفته و اندیشه‎های خویش را سامان بخشیده‌اند. برخی چون صوفیه با حرکت در مسیر کشف و شهود، به عینیت حضرت حق با مخلوقات و برخی نیز چون حضرات معصومین(علیهم السلام) به بینونیت ذات حضرت حق و کائنات رای داده‌اند. فرضیه اصلی این پژوهش این است که پیشینه اعتقادی افراد بر سخنان آنان درباره خدا و گفتارشان با خدا تاثیر مستقیم می‌گذارد. در این معنا، هنگامی ‌که شخص، به عینیت ذات حق با مخلوقات خویش معتقد باشد، به‌ناگزیر «سبحانی ما اعظم شانی» از زبان او صادر می‌گردد و زمانی که به بینونیت اعتقاد دارد، محصول آن «سبحانک و تعالیت» می‌شود. این پژوهش، با کاوش در گفتار امام علی(علیه السلام) و بایزید بسطامی، درصدد کشف رازهای این سخنان است تا از این طریق، نقصان اندیشه توحیدی صوفیان و علو معانی عمیق توحید تشیع را نشان دهد. حاصل تتبع در مقوله حاضر نیز این است که شطحیات بایزید، مایه‌ای از اندیشه‌های اصیل دینی ندارد و برای توجیه او نمی‎توان از ادله قرآنی و روایی بهره‌ای جست؛ زیرا این دلایل به پیراستن و تنزیه حضرت حق نمی‌انجامد؛ مساله‌ای که در اندیشه متصوفه بسیار محل اشکال است.