تاملی انتقادی بر آرای هانری کربن در باب مشابهت تصوف با تشیع؛ مخالفت تشیع با تصوف

هانری کُربن - اسلام‌شناس و شیعه‌پژوه‌ فرانسوی - در نگاشته‌هایش در بابِ تشیع، به بیان مشترکات و مشابهت‌های ‌تصوف و تشیع توجه ویژه‌ای نشان داده است. از دیدگاه او، اعتقاد به ولایت و همچنین گرایش به باطنِ احکام شریعت، و تلاش در جهتِ فهمِ رازِ خطابات قرآنی، دو ویژگیِ بارز و عیانِ تصوف‌اند. او خطوطِ اصلیِ تفکر شیعی را نیز توجه به باطن و باور به ولایت/ امامت‌ معرفی کرده و و بر این باور است که‌ هنگام شکل‌گیریِ ‌تصوف اسلامی، عقیده به باطن که مبنای تشیع و تشکیل‌دهندۀ‌ آن بوده است، از جانبِ اهل ‌تصوف نیز مورد پذیرش قرار گرفته است. در نظر او، توجه به امور قلبی و باطنیِ صوفیانه، سالکِ طریقِ معرفت را درنهایت، به کشف رازِ خطاباتِ قرآنی از ورایِ الفاظِ ظاهری رهمنون می‌سازد. به‌گفتۀ او، این کشف، هرگز ابداع یا ابتکارِ ‌‌متصوفه نبوده است، بلکه صوفیان کسانی بودند که اصولِ تفاسیرِ روحانیِ ائمه‌ شیعه(علیهم السلام) را در آثارِ خویش جمع‌آوری کردند. از این منظر، گرایش اهل ‌تصوف به باطن و روی‌آوردن به تفسیر و تاویل، ریشه در آموزه‌های باطنیِ شیعه دارد. افزون بر این، ‌تصوف، به‌واسطۀ اعتقاد به ولایت و لزومِ حضورِ همیشگیِ قطب در عالَم، شباهت‌هایی فراوان با تشیع یافته است، اما به‌رغم این مشابهت‌ها در مبانی فکری و نظری، تشیع و ‌تصوف از یکدیگر جدا هستند و کُربن، این جدایی را گُسستی تاریخی معرفی کرده و عاملِ اصلی آن را پیروزی‌های سیاسی شیعیان و پرداختن ایشان به امور حقوقی و تشریعی دانسته است. این دیدگاه در حالی بیان شده است که میان صوفیان و شیعیان، در همان دو‌ ویژگی مشترکِ موردِ نظر کُربن نیز فرق‌های فاحش و‌ اختلاف‌هایی عمیق وجود دارد. در این مقاله، ضمن تامل انتقادی در دیدگاه‌‌های کُربن در این باب، به بررسی و تبیینِ برخی از مهم‌ترین دلایل این جدایی پرداخته شده است.