روش تفسیری سلطان محمد گنابادی در کتاب بیان السعادة فی مقامات العبادة

تفسیر بیان السعادة فی مقامات العبادة، نگاشتۀ سلطان‌علی‌شاه گنابادی معروف و ملقب به ملا سلطان‌ محمد گنابادی (1251 - 1327ق) را می‌توان نخستین تفسیر صوفیانه در عصر حاضر به‌حساب آورد که برخی در ستایش آن لقب «سلطان التفاسیر» بدان داده‌اند‌‌‌‌‌‌‌‌. گنابادی که متاثر از سعادت‌علی‌شاه، قطب سلسله نعمت‌اللهی (ملقب به طاووس‌ العرفا) بود و مقامات صوفیه را به راهنمایی او گذراند، تفسیر بیان السعاده را با تکیه بر شهودات و مکاشفات صوفیانه نگاشته که به‌نوعی بازتاب ذوقیات و بیانگر دیدگاه‌‌‌ها و انگاره‌‌‌های صوفیانه اوست. ازهمین‌رو، تاثیر انگاره‌های صوفیانه و به‌ویژه اندیشۀ وحدتِ وجود در شیوۀ تفسیری او آشکار و هویداست‌‌‌‌‌‌‌‌. گنابادی تفسیر قرآن توسط غیرمعصوم را با تکیه و توجه به آیات و اخبارى که بر تدبر و ژرف‌نگرى در قرآن و ضرورت پیروی احکام و روشنایى‌گرفتن از نور آن، دلالت دارند، جایز می‌شِمُرد و اذعان و اعتقاد داشت که «قرآن» امامِ صامت و «عترت» قرآن ناطق‌ است و تفسیر قرآن جز با نص صریح و اثر صحیح جایز نیست و براى معرفت به تنزیل قرآن به بیان آنانى محتاج هستیم که قرآن در خانه ایشان نازل شده است‌‌‌‌‌‌‌‌. در این نوشتار، پس از معرفی سلطان محمد گنابادی و بیان وجوه و ویژگی‌های تفسیر بیان السعاده، به بررسی و تحلیل پیش‌فرض‌ها و مبانی صدوری و دلالی مفسر بیان السعاده و همچنین رویکرد و روش تفسیری او پرداخته شده است‌‌‌‌‌‌‌‌. شایان ذکر است، افزون بر عقاید صوفیانه - ازجمله وحدتِ وجود صوفیانه، شان و مقام قطب و لزوم خضوع در برابر اقطاب، عدم جواز تقلید از امام معصوم، برخی ادعاها و انگاره‌های خاص سلطان‌علی‌شاه گنابادی ازجمله تفسیر خاص او از «ولایت» و جواز تفسیر به رای، نیز در خور تامل و قابل خدشه‌اند‌‌‌‌.