تاملی بر روایات مدح و ذم صوفیه

‌تصوف، نحله و نظرگاهی نوپدید نیست و جهان اسلام از سده‌های نخستین با آن روبه‌رو و دست به گریبان بوده است و ائمه اطهار(علیهم السلام) بارها و به‌صراحت، در ردِّ رهبانی‌گری و رهبانیت - که جلوۀ عیان و آشکار آن را می‌توان در ‌تصوف، سراغ گرفت - سخنْ گفته‌اند و آشکارا به تخطئه و طرد انگاره‌ها و آیین‌های ابداعی و به‌ظاهر عبادی صوفیه (نظیر سماع‌‌، شطح گویی و...) پرداخته‌اند و ضمنِ ذمِّ سرانِ صوفیه، همواره از گرویدن به صفوف و سلسله‌های صوفیانه زِنهار داده‌ و بلکه به مبارزه با جریان‌های انحرافی‌ای ا‌ز این دست فراخوانده‌اند‌‌‌‌‌‌‌‌. با این ‌همه، روایاتی در برخی کتب روایی به‌چشم می‌آیند که – به‌ظاهر - در مدحِ منشِ صوفیانه صادر شده‌اند و یا دست‌کم، در نگاه نخست، رایحۀ تایید صوفی‌گری از ‌آن‌ها به‌مشام می‌رسد و اهل ‌‌تصوف نیز اغلب و عمدتا - در مقام تایید و تبلیغ ‌تصوف - به این روایات تشبُّث جسته‌اند و به‌زعم ‌آن‌ها، محتوای این روایات مهر تاییدی است بر مدعیات و مبانی ‌‌متصوفه‌‌‌‌‌‌‌‌. در این مقاله با تمرکز بر جوامع معتبر حدیثی و پس از احصا و استخراجِ اَهم احادیث و روایات ناظر به مذمت/ مدح ‌‌متصوفه و آموزه‌های اهل ‌تصوف، به باز‌خوانی و بررسی سند، فحوا و دلالت و اتقان و استحکام متن و محتوای این احادیث و روایات پرداخته شده است‌‌‌‌‌‌‌‌. شایان ذکر است، بازخوانی و بررسی دقیق این روایات نشان می‌دهد که روایات ناظر به مدحِ صوفی‌گری - به فرضِ اتقان محتوا و تمامیت دلالت - عمدتا ضعفِ سندی و صدور‌ی دارند و برساخته و جعلی‌اند و در مقابل، برخی و بلکه بیشترِ روایات ناظر به طعن و تخطئۀ صوفی‌گری، صحیح ‌السند و قابل پذیرش‌‌اند‌‌‌‌.