تصوف در روایات و آثار عالمان پیشین امامیه

جریان اهل ‌تصوف، به گواه شواهد تاریخی، از تاثیرگذارترین و چالش‌برانگیزترین جریان‌های فکری در تاریخ تفکر اسلامی بوده است‌‌‌‌‌‌‌‌. بی‌شک، بررسی انعکاس ‌تصوف به‌عنوان یکی از فرقه‌های اسلامی با رویکردها و انگاره‌های خاص، در روایات معصومان(علیهم السلام) و آثار عالمان شیعی مذهبِ سَلف، موضوعی در خورِ پژوهش است که کمتر بدان پرداخته شده است‌‌‌‌‌‌‌‌. شایان ذکر است، افزون بر روایاتی که از امام صادق و امام رضا(علیهما السلام) در مذمت منهجِ صوفیه و نقد و تخطئۀ دنیاگریزی و زهد‌ورزی افراطی – به‌عنوان شناسه و شاخصۀ اصلی صوفیه در آن زمان‌ها - وارد شده، در برخی توقیعات امام زمان(عج) نیز واژۀ صوفی به‌کار رفته و ریا و سالوسِ صوفیانِ مُتصنّع و اهل غُلو نکوهش شده است و البته، بنا به‌ برخی گزارش‌ها، ‌پیامبر اکرم(صلی الله علیه و آله و سلم) پیش از همه خبر از ظهور جریان‌ انحرافی صوفیان پشمینه‌پوش داده و تصریح فرموده بودند که فرشتگان آسمان‌ و زمین آن‌ها را – به‌واسطه باورهای خطا و بدعت‌آلودشان - لعن می‌کنند‌‌‌‌‌‌‌‌. در این مقاله، پس از واکاوی سیره معصومین(علیهم السلام) و باز‌خوانی روایات ‌ماثور و ردیابی واژه‌هایی چون «‌تصوف» و «صوفی» و همانندهای این دو در متون حدیثی و نیز آثار عالمان امامیِ پیشین، دو نتیجه حاصل شده است: الف) در احادیث رسول خدا(صلی الله علیه و آله و سلم) و همچنین روایات وارده از اهل بیت(علیهم السلام)، به صوفیه و برخی اعمال و عادات انحرافی - التقاطی ‌آن‌ها اشاره یا تصریح شده است؛ ب) برخی رویکردها و اعمالِ صوفیه از جمله زهدورزیِ افراطی، ترکِ کسب و کار، رقص و غنا و همچنین برخی انگاره‌ها و اعتقادات اهل ‌تصوف، ازجمله حلول و اتحاد و وحدتِ وجود صوفیانه، در متون حدیثی و یا تالیفی امامیه، افزون بر نقل و گزارش، نقد و نکوهش شده‌اند‌‌‌‌.