دیدگاه عالمان شیعه عصر صفوی درباره تصوف

تصوف تولد خود در جامعه اسلامی را از بین اهل سنت آغاز کرد. در عصر صفوی، تصوف قدم در مرحله دیگری از روند حیاتی خود گذاشت؛ ظهور دولتی صوفی‌مسلک که بیشتر از سلوک عارفانه، اهل شمشیر و جنگ بود و به‌نوعی تصوف دولتی را ترویج می‌داد، اختلافات سلسله‌های مختلف صوفیه این عصر با هم و همچنین کم‌رنگ‌شدن اصول دوران ابتدایی تصوف، صوفی‌گری این عصر را بیشتر از قبل فاقد بار علمی و عملی کرده و باعث زوال آن شده بود. عالمان عصر صفوی که بسیاری از آن ها خود از عارفان سیر و سلوک بودند، سکوت در برابر چنین روندی را درست نمی‌دانستند؛ همین امر، باعث تقابل آنان با جماعت صوفیه شد. هرچند در این تقابل با دو دسته از علما مواجه هستیم؛ علمایی معتدل و علمایی که به‌شدت مخالف صوفیه بودند. این مواجهه تالیفات متعددی به‌وجود آورد که نماینده آرای غالب عالمان شیعه این عصر درباره تصوف بود. مقاله حاضر با مطالعه برخی از آثار در دسترس علمای شیعه عصر صفوی مرتبط با تصوف، سعی کرده است دیدگاه ایشان را در این‌باره تبیین نماید. همچنین با مطالعه برخی تواریخ عمومی عصر صفوی، به‌دنبال نقش‌های اجتماعی ایشان در مواجهه با صوفیان دوران مورد بحث است. این پژوهش اثری اسنادی و کتابخانه‌ای است و با بهره‌گیری از روش توصیفی - تحلیلی مراحل مختلف آن به‌پیش رفته است. در دیدگاه هر دو دسته از عالمان شیعه عصر مورد بحث، عرفان بر پایه قرآن، سنت و سیره اهل بیت سلوک الی الله است و باقی راه‌ها، سالک را به بی‌راهه خواهد برد.