ولنگاری عرفا و متصوفه در عرصه علوم حدیث

در آثار اهل ‌تصوف، احادیث بسیاری نقل و بدان‌ها استناد شده که عمدتا از متفردات متون عرفانی‌اند و در هیچ کتاب دست اول - و حتی دست دومِ - حدیثی، ردی از آن‌ها نمی‌یابیم و در واقع، کلمات و شطحیات اقطاب اهل ‌تصوف و از زمرۀ احادیث مَنامیه‌اند که در قالب احادیث معصومین(علیهم السلام) عرضه و ارائه می‌شوند‌‌‌‌‌‌‌‌. فراوانی این احادیثِ ساختگی، رویکرد متساهل و بی‌مبالاتی این طایفه در نقل حدیث را بیش از پیش آشکار می‌سازد‌‌‌‌‌‌‌‌. البته منشا این بی‌مبالاتی را باید در برخی باورهای اهل ‌تصوف جست‌وجو کرد؛ چراکه ‌‌متصوفه برای مکاشفات خود شانی برتر از احادیث مُسند، قائل‌اند و به روایات و احادیث تنها به‌مثابه مویدی بر مشاهدات و مکاشفات خود می‌نگرند و چنان‌که ابن‌عربی نیز اذعان کرده است، مستندِ صوفیه در حکم به صحت سندی/ صدوری احادیث، رویا و مکاشفه است. ازهمین‌رو، در بررسی سند و صدور روایات نگاهی توام با تساهل دارند و نیازی به پی‌جویی سند احادیث احساس نمی‌کنند و افزون بر این، گویا بر این باورند که مکاشفه‌ها و خطورات قلبی را می‌توان به‌عنوان حدیث نقل کرد‌‌‌‌‌‌‌‌. در این مقاله، پس از اشاره‌ای گذرا به مبنا و رویکرد متفاوت و توام با تساهلِ اهل ‌تصوف، در نقل احادیث و بررسی سند آن‌ها، با ذکر نمونه‌هایی از انبوه احادیث جعلی (لا اصل لَه) در نگاشته‌های مشایخ اهل ‌تصوف (همچون احیاء العلوم، قوت القلوب، تذکرة الاولیا و...)، تلاش شده تا به‌گونه‌ای مستند، گوشه‌ای از بی‌مبالاتی و وِل‌انگاری اهل ‌تصوف در درج و نقل احادیث نشان داده شود‌‌‌‌‌‌‌‌. شایان ذکر است که این بی‌مبالاتی تا بدان اندازه بوده که در کتب رجال، صوفیه را ازجمله جاعلان حدیث و دروغ‌پردازان به‌حساب آورده‌اند و ازهمین‌روست که بسیاری از کتب اهل ‌‌تصوف آکنده از احادیث جعلی و عبارات حدیث‌نُما‌یند و این البته، دقت و هشیاری در نقل منقولات حدیثی ‌‌متصوفه و متفردات متون عرفانی را بیش از از پیش ضروری می‌سازد.