ولایت، وجه افتراق تشیع و تصوف

«ولایت» از آموزه‌های محوری و شاخصِ شیعه به‌حساب می‌آید که البته، با تفسیر و تلقی متفاوتی در منظومۀ فکری اهل تصوف نیز نمود و بروز یافته است. ازآن‌جاکه «ولایت» هم از ارکان اساسی عقاید شیعه و هم از امهات آموزه‌های صوفیانه است، برخی «ولایت» را آموزۀ مشترک شیعه و اهل تصوف به‌شمار آورده و تصوف و تشیع را - به خطا - یک روح در دو کالبد انگاشته‌اند. در واقع، اهل تصوف، با وام‌گرفتن آموزه‌هایی چون «ولایت» از شیعه همواره تلاش کرده‌اند تا هرچه بیشتر خود را به شیعه نزدیک ساخته و بدین واسطه مشروعیت و مقبولیت پیدا کنند. بررسی‌ها نشان می‌دهد که تلقی صوفیه از مفهوم و معنای ولیّ و ولایت، چندان هماهنگ و همسو با اعتقادات شیعی نیست؛ زیرا شیعیان، بنابر ادله عقلی و نقلی، وجود ولیِّ معصومِ منصوص از جانب پروردگار که جانشین رسول اللّه(صلی الله علیه و آله و سلم) باشد، را ضروری و مسلم می‌انگارند و با استناد به روایات نبوی - برخلاف ادعای متصوفه - معتقداند که این مقام مخصوص بندگان معصوم و مهذبی است که در روایات بدان‌ها تصریح شده و تعداد ‌آن‌ها نیز مشخص شده است. درحالی‌که صوفیه، ازآن‌جاکه برای مشایخ و اقطاب خود مقامی بالا و بی‌بدیل در نظر می‌گیرند، ایشان را شایسته تصدی مقام ولایت و در‌خور اطلاق نام «ولی» می‌دانند و حتی گاه اعاظم و اقطاب صوفیه را برتر از انبیا نشانده و هم‌شان مقام قدسی حضرت حق دانسته‌اند. در این مقاله با نیم‌نگاهی به عوامل تاثیرپذیری تصوف از تشیع، پس از اشاره به معنا و مفهوم ولیّ و ولایت و جایگاه آن در نگاه و نگرش شیعه و اهل تصوف، نقاط اختلاف تشیع و تصوف در باب ولایت بررسی و برجسته شده و آموزۀ مبنایی «ولایت» در منظومۀ تفکر شیعی، به‌عنوان نقطه افتراق اصلی تشیع و اهل تصوف معرفی شده است.