بررسی اقدامات سیاسی و اقتصادی کارگزاران حکومت ایلخانی، در رشد اندیشه‌های صوفیانه

از پیامدهای بارز و در خور اعتنای حمله و هجوم مغولان به ایران، رشد قابل توجه گرایش‌های صوفیانه در جامعۀ بحران‌زده و هم‌آغوشِ آشوب و اغتشاشِ ایران بود و به واقع، مهم‌ترین واکنش اجتماعی به حملات مغولان، پیدایش و گسترش فرقه‌های صوفیانه مستقل از ساختارهای رسمی مذهبی بود. سیاستِ مذهبی ایلخانان مبتنی بر تسامح مذهبی بود و بر این اساس، به همه گرایش‌های مذهبی اجازه رشد و فعالیت دادند و در این میان، تصوف بیشترین بهره را از این فرصت تاریخی برد. مردم ایران که از فضای آشفتۀ آن روزگار گرفتار رُعب و وحشت شده بودند به خانقاه‌ها روی می‌آوردند. کارگزاران حکومتی نیز به‌دلیل قدرت و نفوذ اندیشه‌های صوفیانه که حاکم بر زمانه‌شان بود و برای رسیدن به اهداف سیاسی خود به رشد اندیشه‌های صوفیانه علاقه نشان می‌دادند. اقدامات سیاسی و اقتصادی‌ ای چون امان‌دادن به اهل تصوف و اعطای مناصب سیاسی و همچنین سیاست معافیت مالیاتی و اعطای مستمری را می‌توان ازجمله اقداماتی برشمرد که به رشد و گسترش نحله‌های صوفیانه در این دوره کمک کرده‌اند. اهل تصوف نیز‌، همسو با سیاست‌های حکومتِ ایلخانی، با بهره‌گیری از این امتیازات، آزادانه توانستند در داخل و خارج ایران به تبلیغ و ترویج آموزه‌ها و اندیشه‌های صوفیانه پرداخته و به تشکیل حکومتی در دل حکومت مرکزی نائل آیند. در این مقاله، با تاکید بر نقش کارگزاران حکومتی در رشد اندیشه‌های صوفیانه، با رویکردی توصیفی - تحلیلی بر مبنای مطالعۀ تاریخی، اهمِّ اقداماتی که کارگزاران دوره ایلخانی - در قبال تصوف و مشایخ صوفیه و برای نیل به اهداف و اغراضِ سیاسی‌شان - بدان دست یازدیدند، بررسی و تحلیل شده است. رهیافت پژوهشی مقاله آن است که هدف کارگزاران از این اقدامات آن بود که بتوانند هم در بین مردم ایران و هم در میان دیگر ممالکِ اسلامیِ همجوار، از جانب اقطاب و مشایخ صوفیه، کسبِ مشروعیت و مقبولیت کنند.