دانشگاه ایرانی، دانشگاهی در خدمت دیوان سالاری حکومت یا نهادی برای توسعه دانش و فرهنگ

ﻣﺘﺄﺛﺮ از دیدگاه های ﻫﻜﻞ در قرن نوزدهم و ﭘﺲ از آن شرقنشناسان اروپایی و روشنفکران اواﺧﺮ ﻗﺎﺟﺎر و پهلوی اول و دوم و ﺣﺘﻲ ﻣﺤﻘﻘﺎن زﻣﺎﻧﻪ اخیر، ایرانیان در کنار یونانیان و یهودیان از زمره توسعه دهندگان تمدن بشری اند؛ با این ملاحظه که ایراینان هنر حکومت سازی و حکومت داری را به جهانیان عرضه داشتند، یونیانیان هنر حقیقت جویی و توسعه دانش را و یهودیان هنر دینداری را. این سخن اگر چه در نگاه نخست ایرانیان را در جایگاهی رفیع نشانده و هنری از از هنرهای جهانی را بدان ها نسبت داده است اما دو هنر دیگر را از آنها سلب کرده است و آنها را در دو هنر دیگر مقلد دانسته است. همین تحلیل تحقیرگونه در مورد یهودیان نیز روا داشته شده است. در مقابل این دو تمدن مهم اما محروم، نظر به جایگاه رفیع دانش و علم و حقیقت در دنیای مدرن و مدرنیته، و انتساب نسبی اروپای مدرن به یونان، در نهایت این تحلیل غرب را بر قله رفیع دانش و حقیقت و عقلانیت می نشاند و بقیه را در این مهم مقلد و پیرو اروپا می داند. این نوشتار تلاش دارد ضمن بازخوانی فلسفی شئونی از تاریخ علم در ایران قدیم و جدید نادرستی این موضع را نشان دهد و کارکردهای متنوع دانش در ایران قدیم و جدید را خاطر نشان سازد.