روش‌شناسی تفسیر و دیدگاه‌های قرآن‌شناختی محمد بن سائب کلبی

محمدبن سائب کلبی (درگذشتۀ 146ق) از مفسران شیعی و شخصیت‌های بحث برانگیز قرن دوم هجری است که گسترده ترین تفسیر تا روزگار خود را تدوین کرده و روایات تفسیری بسیاری از وی در دل تفاسیر به یادگار مانده است. این پژوهش با روش توصیفی تحلیلی و با رجوع به منابع مرتبط، در صدد بررسی روش تفسیری و دیدگاه‌های علوم قرآنی محمدبن سائب کلبی است و به این پرسش‌ها پاسخ می‌دهد که روش تفسیر کلبی و گونه‌های تفسیری وی چیست؟ و نظرات او در مباحث علوم قرآن چه بوده است؟ نتایج حاکی از آن است که روش تفسیری او عام و با توجه به زمان خویش فراگیر بوده است و در فهم معنای آیات، از قرآن کریم، سخنان پیامبر (ص)، اقوال صحابه لغت، اسباب نزول و حتی سخنان اهل کتاب استفاده کرده است. تفسیر کلبی شامل گونه‌های مختلفی همچون بیان مصداق برای آیات، شان نزول، منطبق کردن آیه یا آیاتی از قرآن بر فرد یا افرادی یا حوادثی پس از زمان نزول، تفسیر عمومی آیات تبیین مبهمات و تفسیر فقهی و شرح قصه‌های قرآن می‌گردد. او همچنین در مباحثی از علوم قرآن نظیر حروف مقطعه، ترتیب نزول، مکی و مدنی، ناسخ و منسوخ، و قرائات اظهار نظرهایی داشته است. در مجموع، کلبی شخصیتی کلیدی در انتقال نظرات قرآنی به دوره‌های پس از خود است.

muhammad b. sāʾib al-kalbī’s qurʾān understnding and methodology of interpretation

muḥammad bin sa’ib kalbī (d. 146 ah/ 763 ce) is one of the shia commentators and controversial figures of the second century of hijri, who compiled the most extensive commentary up to his time and many of his commentary traditions have been remembered in the hearts of commentators. this research deals with the methodology and typology of his interpretation with a descriptive and analytical method and deals with his views on quranic sciences. the results indicate that his method of interpretation was general and comprehensive according to his time, and in understanding the meaning of the verses, he used the holy qur’an, the words of the prophet (pbuh), the sayings of the companions, the means of revelation, and even the words of the people of the book. kalbi interpretation includes various types such as giving examples for the verses, the dignity of the revelation, applying the verse or verses from the qur’an to a person or people or events after the time of revelation, general interpretation of the verses, explaining the ambiguities, and jurisprudential interpretation and explaining the stories of the qur’an. to be he has also made comments on topics related to qur’anic sciences, such as cut-off letters, order of descent, meccan and medinan, abrogated and canceled, and recitations. in general, he is a key figure in the transmission of quranic ideas to the periods after him.