روش دروزه در تفسیر قصص قرآن: تحلیل رویارویی او با منابع تاریخی و حدیثی

محمد عزت دروزه، یکی از مفسران معاصر اهل سنت و مولف التفسیر الحدیث است؛ یک دوره تفسیر کامل قرآن کریم که برپایۀ روش تنزیلی و مطابق با ترتیب نزول آیات از دید مولف پدید آمده، و دربردارندۀ آراء تفسیری متفاوت و شایان‌توجهی است. بخش قابل‌توجهی از این آراء تفسیریِ متفاوت ضمن شرح و تفسیر قصص قرآنی بازنموده شده‌اند. وی قصص قرآنی را با روشی متفاوت از دیگر مفسران معنا، و نیز بسیاری از اقوال مفسران دربارۀ قصص قرآنی را نقد کرده است. روش او بر شیوۀ متفاوتی از بهره‌جویی از منابع تاریخی و حدیثی بنا می‌شود. در این مطالعه بنا ست ضمن بررسی منابع تاریخی و حدیثی دروزه به نقد آن‌ها بپردازیم و روش استفادۀ وی از این منابع را بازکاویم. فرضیۀ این مطالعه آن است که اصلی‌‌ترین سبب تمایز روش دروزه با دیگر مفسران در بهره‌جویی گستردۀ او از منابع تاریخی مربوط به دورۀ پیش از اسلام و هم‌چنین منابع دینی یهود، و استفادۀ به‌نسبت کم‌تر وی از منابع معتبر میان مسلمانان است؛ هم‌چنان‌که در مراجعه به منابع حدیثی نیز اغلب کتاب التاج الجامع للاصول فی احادیث الرسول نوشتۀ منصور علی ناصف را مبنای اعتبارسنجی روایات قرار داده، تنها به روایات صحاح خمسۀ مذکور در این کتاب هم‌چون روایات معتبر نگریسته، در نقل گزارش‌های تاریخی نیز اغلب تنها به منابع تفسیری مراجعه نموده، و بالاخره، مهم‌ترین معیار وی در نقدِ روایات و گزارش‌های تاریخیِ مذکور در تفاسیر مختلف نیز مراجعه به خود قرآن کریم با کاربرد روش‌هایی ابتکاری بوده است.

darwaza’s method in interpreting qurʾānic stories and his encounter with historical sources

muhammad ʿizza darwaza is one of the contemporary sunni commentators and the author of al-tafsir al-hadith; a course of complete interpretation of the holy qurʾān, which was created based on the tanzīlī method and in accordance with the order of revelation of the verses from the author’s point of view, and contains different and noteworthy interpretations. a significant part of these different interpretation opinions have been represented in the explanation and commentary of the qurʾānic stories. he has criticized the qurʾānic stories in a different way from other commentators of the meaning, as well as many commentators’ statements about the qurʾānic stories. his method is based on a different way of using historical and hadith sources. in this study, while examining darwaza’s historical and hadith sources, we are going to criticize them and explore his method of using these sources. the hypothesis of this study is that the main reason for distinguishing darwaza’s method from other commentators is his extensive use of historical sources related to the pre-islamic period as well as jewish religious sources, and his relatively less use of authentic sources among muslims. also, when referring to hadith sources, most of the book al-tāj al-jamʿi lil ʾusūl fī aḥādīth al-rasūl written by manṣūr ʿalī nāṣif is used as the basis for the validation of the ḥadiths, only the ṣiḥāh khamsa hadiths mentioned in this book are considered as authentic traditions, and when quoting historical reports, they often only rely on interpretive sources. finally, his most important criterion in criticizing the historical narratives and reports mentioned in various interpretations was to refer to the qurʾān itself using innovative methods.