رویارویی یوسف (ع) با زلیخا و زنان مصر پیش‌ نهاد روشی برای تحلیل آیات متشابه قرآن

یکی از راه‌ کارهای موثر در رفع ابهام ظاهری آیات، راه‌بُردِ قرآنی ارجاع متشابهات به محکمات است. با درنظر گرفتن این راه‌برد در آیات مختلف قرآن و بخصوص متشابهات سیرۀ انبیاء (ع) می‌توان آیاتی را دریافت که در ظاهر مفهومی واضح و آشکار از آن‌ها استنباط نمی‌شود. ازجملۀ این آیات می‌توان داستان قرآنی یوسف (ع) را مثال آورد که در برخی آیات متشابهات آن هم ابهاماتی دیده می‌شود. برداشت‌های تفسیری متنوع و احیاناً متناقض و در برخی موارد منافی ساحت انبیاء (ع) حکایت از وجود همین ابهام‌ها دارد. بخشی از این ابهام‌ها را می‌توان در حکایت مراودۀ زلیخا با یوسف (ع) دید. از این جمله است جایی که گفته می‌شود «وَلَقَدْ هَمَّتْ بِهِ وَهَمَّ بِها» و سوال پیش می‌آید که یوسف (ع) به چه کاری اهتمام کرده است؛ نیز، آن‌جا که از قول یوسف (ع) دربارۀ تمایل به زنان مصری نقل می‌شود که «اِلَّا تَصْرِفْ عَنِّی کیدَهُنَّ اَصْبُ اِلَیهِن» جای پرسش دارد تمایل یوسف (ع) دقیقاً به چه بوده است. به‌همین‌ترتیب عبارات دیگری در اجزاء دیگر داستان سوال‌برانگیز اند و مفسران برپایۀ مبانی کلامی خود پاسخ‌های مختلف به آن‌ها داده‌اند. در این مطالعه بنا ست با اتکاء به راه‌برد یادشده به بررسی و نقد و ارزیابی آراء مختلف تفسیری بپردازیم. به این منظور، برپایۀ راهبرد ارجاع متشابهات به محکمات و برپایۀ پذیرش تفکیک محکمات قرآنی در سیرۀ انبیاء (ع) به سه دستۀ محکمات عام، خاص و اخص خواهیم کوشید به برداشتی واقعی‌تر و نزدیک‌تر به مراد قرآن دست یابیم.

analysis of al-āyāt al-mutashābihāt in qurʾān the case study of joseph’s confrontation with zulaykhā and other egyption women

one of the effective solutions in removing the apparent ambiguity of the verses is the quranic strategy of referring al-mutashābihāt to al-muḥkamāt. by considering this strategy in various verses of the qurʾān and especially al-mutashābihāt in the lives of the prophets, we can find verses that do not have a clear and obvious meaning. among these verses, the qurʾānic story of yūsuf can be cited as an example, where there are ambiguities in some of its mutashābih verses. diverse and possibly contradictory interpretations which in some cases contradicting the infallibility (ʿiṣma) of the prophets indicate the existence of these ambiguities. part of these ambiguities can be seen in the story of zulaykhā’s relationship with yūsuf. it is from thiese cases that it is said wa laqad hammat bihi wa hamma biha and the question arises as to what yūsuf worked hard on; also, when yūsuf is quoted as saying about his desire for egyptian women that illā taṣrif ʿānnī kaydahūnna āṣbbu ilayhin there is a question as to what yūsuf’s desire was exactly. in the same way, other expressions in other parts of the story are questionable and commentators have given different answers to them based on their theological bases. in this study, relying on the mentioned strategy, we will examine and criticize and evaluate different interpretation opinions. for this purpose, based on the strategy of referring al-mutashābihāt to al-muḥkamāt and based on the acceptance of the separation of the quranic muḥkamāt in the life of the prophets into three categories (general, special and more special), we will try to achieve a more realistic understanding and closer to the meaning of the qurʾān.