واژۀ قرآنی اَصْنام: خوانش سطور ناخواندۀ مفسران با روی‌کرد ریشه‌شناسی

دربارۀ معنای واژۀ قرآنی اصنام و ترجمه‌اش به بُت بدیهی‌انگاری وجود دارد. بااین‌حال، کاوش دربارۀ ریشه و خاستگاه این واژه و مولفه‌های معنایی و جایگاه آن در بافت فرهنگی عصر نزول ضروری به نظر می‌رسد. مطالعۀ کنونی برای تحقق این هدف صورت می‌گیرد. از نظر روش‌شناسی، در این پژوهش از روش‌های زبانشناسی تاریخی با تمرکز بر ریشه‌شناسی سامی و سومری و در جهاتی از مطالعه از تحلیل متنیِ قرآن کریم استفاده شده است. به عنوان نتیجه بحث می‌توان گفت که در سابقه زبان‌های سامی واژه صنم به ریشه ص‌ل‌م بازمی‌گردد که با معنایی نزدیک به کاربرد قرآنی مشترک میان بسیاری از آن زبان‌ها ست؛ اما در نهایت، ریشۀ همه این هم‌زادها به واژه‌ای اکدی بازمی‌گردد که در مسیر اشاعۀ خود از طریق آرامی به نَبَطی، و سپس به عربی کهن شمالی راه یافته است. واژۀ مورداشاره در اکدی ریشۀ سامی ندارد و خود از واژه‌ای سومری گرفته شده است؛ واژه‌ای که معنای لغوی و پیشااصطلاحی آن [شیءِ] تراشیده، شکل‌داده‌شده و برساخته است. در زبانِ عربی قرآن تعبیر اَوثان اشاره به بت‌های معمول در جامعۀ مشرکان درون عربستان دارد؛ اما اصنام تداعی‌کنندۀ بت‌هایی ویژه‌تر، با کیفیت چهره‌پردازی‌شده، گاه با ابعاد بزرگ، و گاهی هم ساخته از موادی چون فلز بوده که ساختن‌شان تنها با فناوری و هنرهای موجود در مدنیّت‌های پیرامونی، هم‌چون بین‌النهرین و شام امکان داشته است.

etymology of al-aṣnām: deciphering unspoken qurʾān commentaries

the term aṣnām is a quranic word that, while often simply translated as idol, presents significant linguistic ambiguities and questions. this term requires thorough investigation both in terms of its etymology and its cultural context during the time of revelation. this study aims to address these issues. methodologically, this research employs historical linguistics, focusing on semitic and sumerian etymology, and in some aspects, textual analysis of the quran. as a result, it can be said that in the history of semitic languages, the word ṣanam traces back to the root ṣlm, which has a meaning similar to its quranic usage and is common among many of these languages. ultimately, however, all these cognates trace back to an akkadian word that spread through aramaic to nabataean and then to ancient northern arabic. the akkadian term itself does not have a semitic origin but is derived from a sumerian word, which in its literal and pre-terminological sense means carved, shaped, constructed (object). while in the arabic of the qurʾān, al-awthān refers to the common idols of the polytheists within arabia, al-aṣnām evokes more specific idols, often larger and sometimes made of materials like metal. the construction of such idols was only possible with the technology and arts of surrounding civilizations, such as mesopotamia and the levant.