دریافت‌های علمی طنطاوی و شریعتی: مقایسه‌ای آسیب‌شناسانه

الجواهر فی تفسیر القرآن اثر طنطاوی و تفسیر نوین اثر محمد تقی شریعتی، دو نمونه از تفاسیر علمی معاصر هستند. مقاله حاضر به شیوۀ توصیفی تحلیلی و بهره‌گیری از منابع کتابخانه‌ای، با تطبیق و مقایسه دریافت‌های علمی در این دو تفسیر، محاسن و معایب هر کدام از آن‌ها در قیاس با دیگری را شناسایی می‌کند و نشان می‌دهد چگونه اهداف و شرایط زیستی مفسران در شکل‌گیری تفسیر آن‌ها اثر گذار است. با بررسی نمونه‌هایی از تفاسیر آیات علمی از دو مفسر و نقد و آسیب‌شناسی هر یک از دو تفسیر این نتیجه حاصل می‌شود که هدف طنطاوی بیش‌تر انتقال علوم جدید به مسلمانان است و این امر سبب پیدایشِ تفسیر علمیِ افراطی شده که از اهداف تربیتی و هدایتی قرآن فاصله گرفته است و آسیب‌هایی در مبنا، روش و محتوا دارد. شریعتی با پی­گرفتن هدف تربیتی، موجب شکل‌گیری تفسیری معتدل شده است که از معایب و آسیب­های کمتری برخوردار است و بیش‌تر در بخش محتوایی است. او ضمن بیان جنبه علمی آیات، بُعد هدایتی آن را که مبدا و مقصد توحیدی دارد، متذکر می‌شود و نمایی کلی از اعجاز علمی قرآن را به تصویر می‌کشد.

scientific perceptions of ṭanṭāwī and sharīʿatī: a pathological comparison

al-jawāhir fī tafsīr al-qurʾān by ṭanṭāwī and tafsir-e novīn by moḥammad taqī sharīʿatī are two examples of contemporary scientific exegeses. the present article, using a descriptive-analytical method and library resources, identifies the merits and demerits of each of these interpretations by comparing and contrasting the scientific findings within them. it demonstrates how the objectives and living conditions of the interpreters have influenced the formation of their exegeses. by examining examples of scientific verse interpretations from both scholars and critiquing each interpretation, it concludes that tantawi’s goal is primarily to convey new sciences to muslims, leading to the emergence of an extreme scientific interpretation that has distanced itself from the qurʾān’s educational and guiding objectives, resulting in foundational, methodological, and content-related issues. sharīʿatī, by pursuing an educational objective, has facilitated the formation of a moderate interpretation, which suffers from fewer drawbacks and is more content-oriented. while articulating the scientific aspect of the verses, he reminds us of their guiding dimension, which has a monotheistic origin and destination, and portrays a general view of the qurʾān’s scientific miracle.