تحلیل اخلاقی مسئله گمنامی در فضای مجازی

گسترش فضای مجازی در دهه‌های اخیر موجب شکل‌گیری تعاملات اجتماعیِ متنوع میان انسان‌ها در بستر فناوری اطلاعات و ارتباطات شده است. این تعاملات گوناگون رفته‎رفته نظام­های اجتماعی گوناگونی را در بستر شبکه‌های اطلاعاتی و ارتباطاتی ایجاد کرده‌اند. ازاین‌رو زیست مجازی انسان‌ها در این نظام­های اجتماعیِ جدید، مسائل اقتصادی، سیاسی، اخلاقی و غیره را پیش روی ایشان قرار داده است. مسئله گمنامی یکی از مسائلی است که در عرصه اخلاق فضای مجازی بررسی می­شود. گمنامی که در نگاه نخست به هویت بازمی‌گردد، در فناوری‌های نوین ارتباطی فرصت‌ها و چالش‌های اخلاقی جدی برای کاربران ایجاد کرده است. ازسویی گمنامی فرصتی تسهیل‌کننده در تعاملات اجتماعی نظیر وقف، پیشنهادهای مزایده، فعالیت منابع خبری گمنام، فعالیت‌های تامینی پلیس در قالب نظارت‌های نامحسوس به‎دست می‌دهد و از سویی دیگر، امکان مسئولیت‎گریزی در قبال جرائم، نفی مالکیت معنوی، امکان تهمت و افترا را برای سوءاستفاده‎کنندگان ایجاد می‌کند. این پژوهش که از نوع پژوهش‌های کیفی و با روش توصیفی-تحلیلی مبتنی‎بر مطالعات کتابخانه‌ای صورت گرفته است، می­کوشد فرصت‌ها و تهدیدهای اخلاقیِ مسئله گمنامی را ازمنظر مکاتب اخلاقِ هنجاری تحلیل کند. برای تحقق هدف پژوهش، سه مفهوم اصلیِ مرتبط با مسئله گمنامی، یعنی هویت و حریم خصوصی، مسئولیت شخصی و مسئولیت اجتماعی از دیدگاه سه مکتب اخلاقِ هنجاریِ غایت‌گرایی، وظیفه‎گرایی و فضیلت‎گرایی تحلیل و بررسی شد. درنهایت نگاه غایت‌گرایی نسبت به گمنامی، اقتضایی است. هر دو مکتبِ وظیفه­گرایی و فضیلت‎گرایی، نسبت به اثر تضعیفیِ گمنامی بر مسئولیت شخصی، مخالف گمنامی خواهند بود. مکتب وظیفه­گرایی ازمنظر هویت و حریم خصوصی، موافق گمنامی و مکتب فضیلت‎گراییِ تحلیلی لابه‎شرط نسبت به گمنامی دارند. ازمنظر مسئولیت اجتماعی نیز مکتب وظیفه‎گرایی نگاهی لابه‌شرط و مکتب فضیلت­گرایی نگاهی مثبت به گمنامی دارند