رابطه ساختار آیات قرآن با ترتیب نزول به کمک خوشه بندی با روش som

قرآن به عنوان کتاب آسمانی مسلمانان و به عنوان کتابی برای همه زمان ها، همواره مورد علاقه پژوهشگران رشته های مختلف بوده است. مردم هر عصر به فراخور درک و دانش خود همواره مفاهیم تازه ای را از دل این کتاب الهی استخراج کرده اند. اما به هر ترتیب درک شرایط و زمان نزول، اطلاعات ارزشمندی را درباره آیات قرآن کریم به دست می دهد که می تواند در تفسیر و درک معنای صحیح آیات تاثیر گذار باشد. از طرفی با پیشرفت تکنولوژی در زمینه متن کاوی، یافتن ارتباط بین اجزای یک متن برای اهداف مختلفی از جمله یافتن ترتیب زمانی بخش های مختلف متون استفاده می شود. قرآن نیز به عنوان متنی که به تدریج و در طی 23 سال نازل شده و دارای ساختاری نظام مند است، می تواند به منظور تعیین ترتیب زمانی به کمک روش های ماشینی مورد بررسی قرار بگیرد. پژوهش حاضر درصدد یافتن ترتیبی است که بر مبنای اطلاعات موجود در منابع اسلامی درباره زمان نزول برخی از آیات و سوره ها شکل گرفته باشد تا از این طریق بتوان در مورد زمان تقریبی نزول آیات و سوره های مورد شک محققان، به صورت علمی و با بهره گیری از شواهد و قرائن، اظهار نظر کرد.در پژوهش حاضر بر مبنای گزارش های موجود در پژوهش های پیشین، ویژگی هایی برای خوشه بندی آیات پیشنهاد شده است. در نهایت هر آیه، توسط یک بردار 26 بعدی معرفی می شود. سپس بردارهای ویژگی همه آیات به عنوان ورودی به الگوریتم نقشه خودسازمانده داده می شود. ابعاد نقشه خودسازمانده به گونه-ای تنظیم شده است که خروجی، دنباله ای از خوشه ها باشد که بر حسب میزان شباهت در کنار یکدیگر قرار گرفته اند. پس از آن خروجی حاصل، با یکی از ترتیب نزول های مشهور موجود مقایسه می شود تا میزان قابلیت آن در تشخیص بازه زمانی آیات مشخص شود. به علت وجود چالش ها و محدودیت های مختلف در موضوع انتخابی و عدم وجود منبع استانداردی که آیات را از نظر زمانی تقسیم بندی کرده باشد و برای ارزیابی نتیجه کار قابل استفاده باشد، آزمون های متعددی برای ارزیابی روش پیشنهادی طراحی و اجرا شد. نتایج این آزمون ها نشان داد که روش پیشنهادی در خوشه بندی سوره ها با معیار f معادل 5/72 درصد عمل می کند. همچنین در خوشه بندی آیات مکی و مدنی، معیار f خوشه مکی 66 درصد و خوشه مدنی 45 درصد است. در خوشه-بندی های انجام گرفته برای چهار خوشه، در بهترین حالت معیار f معادل 64 درصد است. پژوهش حاضر گام نخست در زمینه تشخیص زمان نزول آیات به شمار می رود. به علت شباهت ذاتی زیاد بخشی از آیات مکی به آیات مدنی لازم است تا ویژگی های جدیدی از آیات استخراج شوند که قابلیت ایجاد تمایز میان این دو دسته از آیات را داشته باشند. به عنوان پیشنهاد ویژگی های آوایی آیات مکی و مدنی می تواند مبنای کارهای پژوهشی آینده قرار گیرد.