الگوی شناختی استعاره‌های «قلب» در قرآن مجید

پژوهش معنی‏شناختی حاضر با هدف ارائه تبیین شناختی و دست‌یابی به کلیدهای مفهومی در ارتباط با استعارههای «قلب» در 11 جزء پایانی قرآن مجید به شکل توصیفی-تحلیلی به انجام رسیده است. در گردآوری داده‌ها، از روال تشخیص استعاره توسط گروه پراگلی‎جاز بهره برده شده است. در این راستا کانون‌‌های مبدا و مفاهیم مقصد، به همراه بسامد آنها و روابط عناصر استعاره به منظور دستیابی به الگوی شناختی مطلوبسازی شده تحلیل گردیده است. بر این اساس، کاربرد قلب در 59 آیه در محدوده پژوهش به طور استعاری، یعنی در معنایی به غیر معنای اصلی و بدن‌مند آن مشاهده گردید. در سنت زبان‌شناسی شناختی، ساختار طرحواره انگارهای «قلب» به عنوان ظرف احساسات در دوگانگی دکارتی در نظر گرفته می‌شود، اما تحقیق حاضر نمایانگر آن است که در قرآن «قلب» مجموعه احساسات، توانایی‌های ذهنی (شناختی) و مفهوم‌سازی‌های اعتقادی و فرهنگی را توصیف می‌کند. این مفهوم در آیات مورد بررسی جایگاه بسیاری از مقاصد استعاره‌های وجودی و رابطه‌ای، علم و ایمان و وحی و عمل است و این امر باعث می‌شود که معادل تمامی مفاهیم ذهن، تفکّر، فهم و احساسات شود. کاربردهای استعاری فوق در 6 حوزه مبدا مشتمل بر: «ویژگیهای شخصی»، «سفر»، «طرحواره انگارهای شیء»، «طرحواره انگارهای حجمی»، «فعالیتهای ذهنی و روحانی» و «اعضای بدن» در قرآن مجید تحلیل گردید که در طی جداول و نمودارها در مقاله آورده شده است. نتایج تحقیق نمایانگر آن است که استعارههای قلب سه مورد از کلیدهای مفهومی محدوده تحقیق را شامل می‌شود. همچنین شناخت و احساسات در واژه قلب متمایز نمی‌شوند و مفهومسازی استعاری قلب ترکیبی از مجاز و استعاره است و در مواردی قلب، چشم و گوش در فهم و ادراک همکاری دارند.