فاصله، جوهرِ اعجاز

فاصله در پایان آیات، پدیده‌ای است که یکی از وجوه امتیاز قرآن نسبت به شعر و نثر عربی به حساب می‌آید و از عواملی است که قرآن را از اسلوب شناخته شده‌ سخن نزد عرب خارج می‌سازد. بسیاری از دانشمندان این پدیده را از وجوه اعجاز قرآن برشمرده‌ و برخی نیز آن را مغز و جوهر اعجاز نام نهاده‌اند. بر عکس کتاب‌های اعجاز به زبان عربی که حتما به موضوع فاصله پرداخته‌اند در زبان فارسی متاسفانه جایگاه فاصله در علم اعجاز ناشناخته مانده و به آن بها داده نشده و کلاً کمتر درباره آن بحث شده است. این مقاله می‌خواهد پیشینه‌ اعجاز فاصله در کلام بزرگان علم و ادب را نمایان ساخته و آنگاه عواملی را که باعث اعجاز این پدیده گردیده، روشن سازد. عواملی چون جنبه‌های بلاغی، نظم‌بخشی و هماهنگ‌کنندگی آیات در سوره، فراهم آوردن امکان ترنم و ترتیل و تسهیل بخشی به حفظ قرآن توسط فاصله. همچنین جلوه‌های اعجاز فاصله همچون انواع تناسب لفظی و معنایی و روابط فواصل با آیات، سوره و سیاق و یکدیگر به اندازه ظرفیت مقاله مورد بررسی واقع شده است.