آموزش حقوق شهروندی در نظام آموزش و پرورش فرانسه

آموزش حقوق شهروندی به شهروندان یک جامعه، به ویژه دانش آموزان تاثیر بسزایی در رشد آن جامعه دارد. این در حالی است که این مهم در کشور ما با چالش هایی جدی روبروست. با بهره گیری از آموزه های سایر کشورها در تلاش هستیم الگویی مناسب به نظام آموزشی خود معرفی کنیم. نظام آموزشی کشور فرانسه را انتخاب کردیم، چرا که در این عرصه موفقیت های چشم گیر و اندوخته های ارزشمندی کسب نموده است. بدیهی است تقلید صرف از این نظام آموزشی بدون توجه به واقعیت های ایران،کورکورانه و محکوم است. آموزش اخلاقی و حقوق شهروندی (مدنی) سه هدف مرتبط با هم دارد: 1.احترام گذاشتن به دیگران: اخلاق موضوع آموزش مدارس فرانسه در راستای اصول جمهوریت و دموکراسی آن کشور است. صفت اخلاقی به این دلیل مطرح شده که قرار است دانش آموز اصول احترام به دیگری را بیاموزد. این اخلاق حول محور شان و شخصیت شخص انسانی می چرخد. هم چنین این اخلاق مستلزم وجود چهارچوبی برای تعیین حقوق و وظایف هرشخص است. احترام گذاشتن به دیگری احترام گذاشتن به آزادی، شان و جایگاه وی در جامعه و گسترش دادن هم بستگی شخص موضوع آموزش با دیگران است. آن هم چنین احترام گذاشتن به اعتقادات فلسفی و مذهبی است؛ وضعیتی که تحقق اصول لائیک را امکان پذیر می کند. بنابر اصول لائیک همه ادیان مورد احترام اند و آزادی باور داشتن یا باور نداشتن به آیینی خاص وجود دارد . با وجود این، ادیان نباید در ساختار حکومتی دخالت کنند.2.کسب و به اشتراک گذاری ارزش های جمهوری: قانون آموزش و پرورش مقرر می دارد :« که ملت به عنوان نخستین رسالت خود، سوای انتقال آگاهی ها تضمین می کند در مدارس ارزش های جمهوری میان دانش آموزان به اشتراک گذاشته شود» (م ال 1-111). این رسالت در دستورالعمل «پایه مشترک شایستگی ها، آگاهی ها و فرهنگ» حاکم بر مدارس نیز تایید شده است: «مدرسه مسئولیتی ویژه در امر آموزش و پرورش دارد.چه دانش آموز بعنوان شخص و شهروند آینده در مسیر آموزش و پرورش گام بر می دارد. مدرسه جانشین خانواده ها نمی شود، بلکه وظیفه انتقال ارزش های بنیادی و اصول ثبت شده در قانون اساسی کشور فرانسه را به جوانان دارد». ارزش های اصول جمهوری حافظ هم بستگی ملی است. این اصول از آزادی هر شهروند نیز حمایت می کند. اینکه ارزش ها منتقل و به اشتراک گذاشته شوند نشان از جذب و پذیرش در جمهوری دارد. این ارزش ها و اصول فرانسه را با اجتماع ملت های دموکراتیک در سطح اروپا و جهان مرتبط می سازد. اصول بنیادین جمهوری فرانسه عبارتند از :1.آزادی 2.تساوی 3. هم بستگی 4. احترام به باورهای مذهبی یا غیر مذهبی و جدایی دین از حکومت . از این اصول این امور استنباط می شود: یکپارچگی، تساوی بین زن و مرد و نفی تمام اشکال تبعیض. آموزش اخلاقی و حقوق شهروندی، که برای زندگی مشترک در یک جامعه دموکراتیک ضروری هستند، بر پایه این اصول و ارزش ها قرار گرفته اند. اصول و ارزشهایی که سرمایه مشترکی را ایجاد نموده و در جریان بحث ها فعلیت یافته و موجب استحکام جمهوریت فرانسه می شود. 3.ایجاد فرهنگ شهروندی: تاکید جمهوریت نظام فرانسه بر استقلال شهروند و تعلق وی به اجتماع سیاسی تشکیل شده حول محور ارزشها و اصول جمهوری است. این وضعیت اهمیت قانون و حقوق را در این کشور مشخص می کند. همه این امور قابل بحث و تبادل نظر هستند و این یکی از ویژگی های فضای دموکراتیک است. این مفهوم براساس دستورالعمل« پایه مشترک شایستگی ها، آگاهی ها و فرهنگ » به خوبی مطرح شده است. برابر آن« مدرسه توان یادگیری، قضاوت و داوری، احساس تعلق به جامعه را به دانش آموز می دهد. دبیرستان پس از انجام این مهم به دانش آموز کمک می کند تا وی بتواند در موقعیت های ملموس قرار بگیرد و شایستگی های خود را برای زندگی مستقل تقویت کند. به این صورت دانش آموز خواهد توانست به صورت فعالی زندگی جمعی را بهبود بخشد و تعهدات خود را بعنوان شهروند بپذیرد». فرهنگ شهروندی پایه گزاری شده براساس آموزش های اخلاقی و حقوق شهروندی چهار حوزه را به هم متصل می کند: حساس بودن، قانونمند بودن، قضاوت و داوری و تعهد پذیری. فرهنگ حساس بودن توان تشخیص، بیان و فهم احساس دیگران را می دهد. این فرهنگ امکان می دهد تا دانش آموز خود را در موقعیت های دیگران قرار دهد. فرهنگ قانونمند بودن، احترام به قواعد زندگی مشترک و درک مفهوم این قواعد را تقویت می کند. این فرهنگ به صورت تدریجی دانش آموز را به یک فرهنگ حقوقی هدایت می کند و مستلزم شناخت قانون است. فرهنگ قضاوت و داوری با قوه تشخیص مرتبط است. با تقویت این رکن قضاوت نسبت به مفاهیم و تعارضات احتمالی ارزش ها اخلاق مدار می شود. از لحاظ فکری مطلوب مدرسه این است که قدرت انتقاد و تحلیل دانش آموز افزایش یابد و به ویژه به وی آموزش داده شود که اطلاعات خود را به خوبی گسترش دهد. فرهنگ تعهدپذیری، اقدام جمعی، پذیرش مسئولیت و نیز ابتکار عمل را تسهیل می کند. این فرهنگ حس مسئولیت پذیری را نزد دانش آموز در ارتباط با خودش، دیگران و ملت تقویت می کند. فرهنگ شهروندی نقطه پرگار تمام آموزش ها در مدرسه است که با کمک تمهیداتی دانش آموز را در ارتباط با جامعه خود قرار می دهد .