مقایسۀ برنامه درسی مطالعات اجتماعی چهارم دبستان در نظام آموزشی کشور ایران و گویان

کتاب های درسی مهم ترین و رایج ترین منابع آموزشی در اغلب نظام های آموزشی جهان، به ویژه نظام های آموزشی متمرکز است. از دیگر سو، در میان برنامه های درسی، برنامۀ درسی «مطالعات اجتماعی» یک حوزۀ یادگیری اصلی و کلیدی است که تقریباً در تمام کشورهای دنیا آموزش داده می شود. بنابراین، باتوجه به اهمیت برنامه درسی مطالعات اجتماعی و لزوم بازنگری محتوای آن براساس نیازهای روز، یکی از مهم ترین و اساسی ترین قدم ها در این زمینه، تلاش برای مطالعۀ تطبیقی محتوای این درس در نظام های آموزشی مختلف دنیا است. بر این اساس، هدف اصلی پژوهش حاضر، مقایسۀ تطبیقی محتوای کتاب مطالعات اجتماعی در پایۀ چهارم دبستان در دو کشور ایران و گویان است. لازم به ذکر است که معیار اصلی تطبیق و مقایسه در این پژوهش، تشابه عنوان و موضوع کتاب درسی در برنامه درسی دو کشور و همچنین تشابه ساختاری نظام آموزش در دورۀ ابتدایی هر دو کشور مذکور (دورۀ شش سالۀ ابتدایی، اجباری و رایگان) است. روش پژوهش حاضر، تحلیل محتوای توصیفی (شامل مراحل تبیین و توصیف محتوای آشکار کتاب درسی شامل متن نوشتاری، تصاویر، اهداف و تمرین ها) است. همچنین برای مقایسۀ داده ها از روش تطبیقی چهارمرحله ای جرج بردی شامل مراحل توصیف، تفسیر، هم جواری اطلاعات و مقایسه، استفاده شده است. نتایج این مقایسه در مقولۀ محتوای نوشتاری حاکی از آن است حوزه های موضوعی نظام اجتماعی و جامعه، فرهنگ و هویت و ملت، فضا و مکان، منابع و فعالیت های اقتصادی و آب و هوا و جامعه، حوزه هایی هستند که در هر دو کتاب دیده می شوند و لذا دارای نقاط اشتراک بسیاری هستند. اما دو حوزۀ ادب و احترام و سلامت و امنیت که در کتاب مطالعات اجتماعی پایۀ چهارم دبستان کشورگویان دیده می شود، در بسیاری از مضمون های فرعی در این کتاب درسی در کشور ایران دیده نمی شود. نتایج مقایسه در مقولۀ تصاویر آموزشی، حاکی از آن است که توجه کتاب درسی مطالعات اجتماعی پایۀ چهارم دبستان کشور ایران به نقش انگیزشی و آموزشی تصاویر و تنوع استفاده از تصاویر و نیز استفاده از رنگ ها و مطالب رنگی، به مراتب بیش تر از کتاب درسی مطالعات اجتماعی پایۀ چهارم دبستان کشورگویان است. نتایج مقایسه در زمینۀ اهداف آموزشی دو کتاب، حاکی از توجه بیش تر کتاب درسی مطالعات اجتماعی پایۀ چهارم دبستان کشورگویان به اهداف در دو حیطۀ مهارتی و نگرشی است. این در حالی است که اغلب اهداف آموزشی در کتاب-درسی مطالعات اجتماعی پایۀ چهارم دبستان کشور ایران در حیطۀ دانشی جای می گیرند. نتایج مقایسه درخصوص تمرین های دو کتاب درسی نیز حاکی از آن است که بیش تر تمارین کتاب درسی مطالعات اجتماعی پایۀ چهارم دبستان کشور ایران در حیطۀ دانشی و بیش تر تمرین های کتاب درسی مطالعات اجتماعی پایۀ چهارم دبستان کشور گویان در حیطۀ مهارتی قرار می گیرند. نتایج همچنین حاکی از آن است ایدئولوژی اصلی حاکم برکتاب درسی مطالعات اجتماعی پایۀ چهارم دبستان درکشور ایران، در زمینۀ برنامۀ درسی، ایدئولوژی «کارایی اجتماعی» و نیز ایدئولوژی«دانش پژوهان آکادمیک»، و ایدئولوژی اصلی حاکم بر همین کتاب-درسی در کشور گویان، ایدئولوژی «کارایی اجتماعی» و نیز ایدئولوژی «یادگیرنده محوری» است. بر این اساس و با نظر به تغییرات روزافزون اجتماعی، لزوم توجه عامدانه و جدی به مضامینی همچون سلامت و امنیت و نیز داشتن نگاهی مهارت محور و توجه به ایدئولوژی های چندگانۀ برنامه درسی در تدوین محتوای کتاب های درسی مطالعات اجتماعی در کشور ایران بیش از پیش ضروری و مهم می نماید.